Sáng kiến kinh nghiệm Xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản trong dạy học Lịch sử ở Trường THPT Sáng Sơn

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
 TRƯỜNG THPT SÁNG SƠN
 =====***=====
 BÁO CÁO KẾT QUẢ 
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
Tên sáng kiến: Xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản trong dạy học 
Lịch sử ở Trường THPT Sáng Sơn.
Tác giả sáng kiến: Phạm Thị Tuyết Nhung
Mã sáng kiến: 18. 57. 01 
 Vĩnh Phúc, Năm 2019 Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
ở mỗi nước lại có biết bao nhiêu sự kiện lớn, nhỏ, phức tạp. Ở mỗi xã hội lại có 
biết bao nhiêu quan hệ chằng chéo. Vì vậy giáo viên không thể dạy cho học sinh 
học hết tất cả, mà phải học cái gì thật cơ bản. Kiến thức cơ bản không có nghĩa là 
sự cắt xén, mà cần là sự lựa chọn, truyền thụ thích hợp, có nguyên tắc, có phương 
pháp.
 Xuất phát từ tầm quan trọng của việc xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản, từ 
thực tiễn dạy học hiện nay ở Trường THPT, tôi nhận thấy đây là một việc làm hết 
sức cần thiết.
1.2. Thực trạng của đề tài
1.2.1. Sơ lược lịch sử của đề tài. Các luận điểm, các kết quả trước đó
 Xác định và truyền thụ kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông là 
một vấn đề quan trọng, đã được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm 
nghiên cứu. 
* Về tài liệu nước ngoài: Thông qua các tài liệu đã được dịch, chúng tôi thấy vấn 
đề xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản đã được nghiên cứu, nhấn mạnh ở từng 
góc độ khác nhau, tiêu biểu trong một số công trình nghiên cứu sau:
 Tiến sỹ Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” đã nhấn 
mạnh: “Cần phải xác định kiến thức cơ bản trong dạy học qua việc sử dụng hợp lý 
sơ đồ mối quan hệ giữa sách giáo khoa và nội dung bài giảng”. Cũng trong tác 
phẩm này, tiến sỹ đã trình bày một số biện pháp, phương pháp dạy học. “Cần phối 
hợp các biện pháp, phương pháp dạy một cách nhuần nhuyễn, thích hợp để truyền 
thụ kiến thức cho học sinh”. Như vậy, tiến sỹ Đairi đã dề cập đến tầm quan trọng 
cũng như một số yêu cầu, biện pháp để xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản cho 
học sinh trong dạy học lịch sử.
 M.A.Đainilôp trong cuốn “lý luận dạy học ở trường phổ thông, một số vấn đề 
lý luận dạy học hiện đại”, đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy 
học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Từ đó 
Trường THPT Sáng Sơn 2 Môn Lịch Sử Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
chủ động, sáng tạo của học sinh qua giờ học lịch sử ở trường phổ thông”, của 
Nguyễn Tuyết Nhung (PTTH Trương Định – HN ), tác giả đã viết: “Qua nội dung 
của bài, cần xác định những kiến thức cơ bản, những ý chính, những vấn đề quan 
trọng nhất”.
 Từ đó, dự kiến các phương pháp và biện pháp giảng dạy trên lớp để phù hợp 
với loại đối tượng học sinh. Hay trong bài: “Góp phần đổi mới phương pháp dạy sử 
ở trường PTTH” của Phan Đình Bưởi (Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Tĩnh) đã nêu lên 
một trong những thao tác hàng đầu để dạy sử là: “Lựa chọn được sự kiện cơ bản, 
điển hình” và “ trọng tâm bài giảng là phần kiến thức cơ bản nhất trong giờ sử, giáo 
viên bằng tài nghệ của mình, mô tả tường thuật, phân tích giảng giải cho học sinh 
hiểu rộng, hiểu sâu kiến thức đó để hiểu cả bài và làm cơ sở cho bài sau”.
 Trong các tạp chí nghiên cứu lịch sử, nghiên cứu giáo dục, nhiều nhà nghiên 
cứu đã đề cập đến vấn đề này như: Nguyên Thị Côi: “Mấy ý kiến về đổi mới biên 
soạn và giảng dạy lịch sử Việt Nam”. TCNCGD số 3 – 1993; Phan Ngọc Liên: 
“Đổi mới phương pháp giảng dạy lịch sử”, NCLS số 12 – 1998; Trần Đá Đệ: “Một 
số vấn đề nội dung và phương pháp dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12”. (cải cách 
giáo dục trường ĐHSPHN).
 Mỗi tác phẩm nghiên cứu đều khai thác một vấn đề cụ thể hoặc từng khía cạnh 
khác nhau của vấn đề, song đều nêu lên ý kiến làm thế nào để giúp học sinh nắm 
vững, hiểu sâu kiến thức cơ bản, nâng cao hiệu quả trong dạy học lịch sử.
 Như vậy, chúng tôi thấy việc nghiên cứu vấn đề xác định và truyền thụ kiến 
thức cơ bản trong dạy học lịch sử cho học sinh đã được quan tâm, nghiên cứu và 
thu được một số kết quả. Nhưng nhìn chung, mỗi công trình chỉ đề cập và giải 
quyết một hoặc một số khía cạnh khác nhau của vấn đề, đặc biệt, chưa có công 
trình nghiên cứu nào giải quyết sâu sắc các nguyên tắc xác định và truyền thụ kiến 
thức cơ bản trong môn lịch sử ở trường THPT nói chung, cũng như cho từng khóa 
trình, từng chương, từng bài cụ thể. Do đó, vấn đề này vẫn luôn đặt ra với các nhà 
nghiên cứu, đặc biệt với giáo viên dạy lịch sử nói chung, giáo viên dạy lịch sử ở 
Trường THPT Sáng Sơn 4 Môn Lịch Sử Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
nhiều, rất hấp dẫn. Thực tế này rất đáng để cho chúng ta, nhất là những giáo viên 
lịch sử phải suy nghĩ. Một thực tế nữa hiện tượng học sinh học lệch, phần lớn cho 
rằng lịch sử chỉ là môn phụ chỉ cần học thuộc lòng,
 Từ thực tiễn trên đây, tôi thấy rằng việc xác định và truyền thụ kiến thức cơ 
bản cho học sinh trong dạy học lịch sử là rất cần thiết, và nó có vai trò to lớn, quyết 
định sự hoàn thành mục tiêu nâng cao chất lượng dạy học.
 Xuất phát từ cơ sở lí luận và thực tiễn, tôi sẽ tập trung vào nghiên cứu, tìm 
hiểu các biện pháp xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản cho học sinh ở Trường 
THPT Sáng Sơn; đồng thời, bước đầu vận dụng các biện pháp đó vào bài lịch sử cụ 
thể.
2. Tên sáng kiến: Xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản trong dạy học Lịch sử ở 
Trường THPT Sáng Sơn.
3. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Phạm Thị Tuyết Nhung
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Sáng Sơn – Xã Đồng Thịnh – Huyện 
Sông Lô – Tỉnh Vĩnh Phúc.
- Số điện thoại: 0974. 425. 689. 
- Email: phamthituyetnhung.gvsonglo@vinhphuc.edu.vn
4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Phạm Thị Tuyết Nhung
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
- Lĩnh vực: Giáo dục và Đào tạo.
- Vấn đề sáng kiến giải quyết: Trên cơ sở tìm hiểu lí luận về phương pháp dạy học 
môn lịch sử nói chung, việc xác định và truyền thụ kiến thức cơ bản trong dạy học 
lịch sử nói riêng, sáng kiến này sẽ đi sâu tìm hiểu các nguyên tắc để xác định và các 
biện pháp để truyền thụ kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử ở trường THPT 
Sáng Sơn.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 10 - 11 -2018.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến:
Trường THPT Sáng Sơn 6 Môn Lịch Sử Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
sử là một trong những bộ phận quan trọng nhất của nền văn hoá chung của nhân 
loại, và không có bộ phận quan trọng này thì không thể coi việc giáo dục con người 
là hoàn thành đầy đủ. 
 Mục đích của công việc dạy học lịch sử là nhằm trang bị cho học sinh những 
kiến thức về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc làm cơ sở cho học sinh nhận thức được 
sự phát triển của quy luật lịch sử; Truyền thụ cho học sinh ý nghĩa của quá khứ và 
tiếp tục trong hiện tại, dẫn dắt học sinh hiểu vai trò của con người trong cộng đồng, 
trong thế giới nói chung. Đối với người học lịch sử, câu hỏi đặt ra là: Nghiên cứu, 
học tập lịch sử để làm gì? G.Bê-Linxki đã nói: “Chúng ta hỏi dĩ vãng, bắt nó phải 
giải thích hiện tại và dự đoán tương lai cho chúng ta”, tức là học lịch sử phải biết 
liên hệ quá khứ với hiện tại. Từ hiểu biết lịch sử quá khứ, người học lịch sử tự rút 
ra bài học bổ ích cho hiện tại và tương lai. Chúng ta thấy rằng, để đạt được mục 
đích trong dạy học lịch sử, yêu cầu được đặt ra cho cả hai phía người dạy và người 
học: Dạy cái gì? Học để làm gì? 
 Trong thời đại ngày nay, khi cuộc cách mạng khoa học và công nghệ phát 
triển như vũ bão, thì việc giảng dạy bộ môn lịch sử nói chung và ở Trường THPT 
nói riêng càng cần được nhấn mạnh và coi trọng hơn. Bởi vì, nếu con người nắm 
vững được những kiến thức lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc, họ sẽ hiểu được sâu 
sắc nguồn gốc của mọi vấn đề: con người, lãnh thổ, chiến tranh, hoà bình, tiềm 
năng và giúp họ trở thành những con người có ý thức trên hành tinh chúng ta. Từ 
đó, họ ý thức, giữ gìn, phát huy những bản sắc truyền thống văn hoá của dân tộc 
mình, có trách nhiệm đối với việc bảo vệ và xây dựng đất nước.
 Để môn lịch sử luôn được coi trọng, phát huy được vị trí, ý nghĩa của mình, 
phải không ngừng nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, mà yếu tố then chốt ở đây 
là phải đổi mới phương pháp dạy học. Như nhà sử học Nga Pasutô đã nói: “muốn 
đào tạo con người phù hợp với thời đại, chúng ta phải không ngừng cải tiến và nâng 
cao chất lượng dạy học. Cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật, sự hứng thú hấp dẫn 
ngày càng tăng với hiện tại không hề làm giảm bớt sự chú ý của chúng ta đối với 
Trường THPT Sáng Sơn 8 Môn Lịch Sử Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
vô hạn với thời gian học tập có hạn. Để giải quyết mâu thuẫn trên, một trong những 
giải pháp hàng đầu là phải lựa chọn đúng đắn những vấn đề cơ bản của nội dung 
học tập cho phù hợp với giới hạn thời gian mà vẫn đảm bảo được yêu cầu, mục 
đích của việc dạy học đạt tới sự phát triển toàn diện học sinh tốt nhất. Trong dạy 
học lịch sử cũng vậy, giáo viên không thể truyền thụ cho học sinh hết những kiến 
thức của khoa học lịch sử, mà phải tuỳ từng đối tượng học sinh, tuỳ từng nội dung 
học tập để lựa chọn cung cấp cho học sinh nắm vững những kiến thức cơ bản của 
bài học.
 Vậy thì, kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử là gì?
 Trước hết, để hiểu “kiến thức cơ bản”, chúng ta phải hiểu “cơ bản” là gì? “Cơ 
bản” không phải là một khái niệm chỉ sự vật mà là khái niệm về các mối quan hệ 
giữa các sự kiện - hiện tượng. Nói đến cơ bản không chỉ tìm hiểu “Cơ bản là gì?”, 
mà chủ yếu đi tìm hiểu “Cơ bản là cái gì?”, “Cơ bản đối với ai?”, “Đâu là cơ bản?”. 
Vì vậy, khi nói đến cơ bản thực chất là nói đến sự lựa chọn.
 Đây chính là những vấn đề cần được đặt ra và giải quyết khi giáo viên lựa 
chọn kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử. Kiến thức cơ bản trong dạy học lịch sử 
tuỳ thuộc vào quan điểm và yêu cầu về khoa học lịch sử và khoa học giáo dục, có 
thể thay đổi theo thời gian, không gian và đối tượng học tập. Hay nói cách khác: 
kiến thức cơ bản không tuyệt đối, cứng nhắc. Một đơn vị kiến thức là cơ bản ở giai 
đoạn này, đối với khối lớp này, nhưng ở giai đoạn khác, đối với khối lớp khác nó 
lại không là cơ bản nữaCơ bản là “sự lựa chọn” phụ thuộc vào chủ thể nhận thức 
và mục đích nhận thức. Tuy nhiên, cái cơ bản trong dạy học lịch sử bao giờ cũng có 
hai mặt: một mặt nó là nội dung cốt lõi, thiết yếu của khoa học lịch sử, mà nhờ nó 
học sinh có thể hình dung được lịch sử đã xảy ra như thế nào; mặt khác, những nội 
dung đó phải có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển nhân cách học sinh.
 Trước đây và cả hiện nay, trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói 
riêng, vẫn tồn tại nhiều quan điểm không đúng về kiến thức cơ bản. Nhiều người 
cho rằng kiến thức cơ bản là sự tóm tắt lại những kiến thức trong sách giáo khoa - 
Trường THPT Sáng Sơn 10 Môn Lịch Sử Sáng kiến kinh nghiệm Phạm Thị Tuyết Nhung 
cơ bản, có sự kiện không cơ bản. Khi dạy lịch sử, người giáo viên phải biết lựa 
chọn sự kiện cơ bản để khắc sâu cho học sinh. Sự kiện cơ bản là sự phản ánh những 
biến cố, hiện tượng chi phối một phạm vi nhất định của quá trình xã hội. Theo các 
tác giả phương pháp dạy học lịch sử, thì kiến thức cơ bản chính là những sự kiện 
lịch sử tiêu biểu có thể vẽ lên bức tranh quá khứ một cách chân thực nhất, và làm 
cho học sinh phân biệt được các thời kì lịch sử của các quốc gia khác nhau. Đó là 
những khái niệm lịch sử cơ bản nhất, những quy luật, những nguyên lí, lí thuyết, tư 
tưởng nhất định, quan điểm chủ yếu giúp học sinh hiểu đúng đắn lịch sử và tự hình 
thành một cơ sở lí luận để tiếp tục học tập và nghiên cứu. Đó là những phương 
pháp cơ bản để lĩnh hội những kiến thức và đổi mới tri thức cũ, bước đầu biết vận 
dụng tri thức vào hoạt động thực tiễn.
 Như vậy, trong dạy học lịch sử phải biết xác định đúng kiến thức cơ bản mới 
đảm bảo và nâng cao được chất lượng học tập. Kiến thức cơ bản ngoài các sự kiện, 
các khái niệm, còn bao hàm các yếu tố ấy để làm sáng tỏ: “tính hệ thống, tính toàn 
diện, tính hiện đại của sự kiện lịch sử”.
- Tính hệ thống thể hiện ở việc nắm các sự kiện trong mối liên hệ biện chứng, tác 
động qua lại, nguyên nhân và kết quả của nhau.
- Tính toàn diện thể hiện ở việc hiểu biết lịch sử một cách đầy đủ trên mọi mặt của 
đời sống xã hội: chính trị, quân sự, kinh tế, văn hoá 
- Tính hiện đại thể hiện ở các mặt sau:
+ Học lịch sử đến ngày nay, những sự kiện vừa xảy ra.
+ Cung cấp những kết quả nghiên cứu khoa học mới nhất.
+ Dựa trên những cơ sở của quan điểm và tư tưởng cách mạng khoa học nhất để 
nhận thức lịch sử.
 Chỉ khi nào giáo viên lịch sử nhận thức đúng các nhân tố trên đây thì mới xác 
định và truyền thụ tốt kiến thức cơ bản cho học sinh; mới có thể khôi phục lại bức 
tranh quá khứ một cách chân thật, giúp học sinh phân biệt được lịch sử cụ thể của 
các thời kì, các quốc gia khác nhau, phản ánh được quy luật phát triển xã hội. 
Trường THPT Sáng Sơn 12 Môn Lịch Sử