Sáng kiến kinh nghiệm Tích hợp giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học môn Địa lí 12

 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1.Lời giới thiệu
 Biến đổi khí hậu là vấn đề đang được toàn nhân loại quan tâm. Biến đổi khí hậu đã 
và đang tác động trực tiếp đến đời sống kinh tế - xã hội và môi trường toàn cầu. Trong 
những năm qua nhiều nơi trên thế giới đã phải chịu nhiều thiên tai nguy hiểm như bão 
lớn, nắng nóng dữ dội, lũ lụt, hạn hán và khí hậu khắc nghiệt gây thiệt hại lớn về tính 
mạng con người và vật chất. Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa các thiên 
tai nói trên với biến đổi khí hậu. Những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng nguyên nhân 
của biến đổi khí hậu chính là các hoạt động của con người tác động lên hệ thống khí hậu 
làm cho khí hậu biến đổi. Vì vậy con người cần phải có những hành động thiết thực để 
ngăn chặn những biến đổi đó bằng chính những hoạt động phù hợp của mình.
 Việt Nam được đánh giá là một trong những nước bị ảnh hưởng nghiêm trọng của 
biến đổi khí hậu, trong đó đồng bằng sông Cửu Long là một trong ba đồng bằng dễ bị tổn 
thương nhất do nước biển dâng. Nhận thức rõ tác động của biến đổi khí hậu, Chính phủ 
Việt Nam đã xây dựng và triển khai thực hiên Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó 
với biến đổi khí hậu. Trước tình hình này, các bộ, ban, ngành, địa phương đã triển khai 
các hoạt động nghiên cứu, đánh giá tình hình, diễn biến và tác động của biến đổi khí hậu 
đến tài nguyên, môi trường, sự phát triển kinh tế - xã hội, đề xuất và bước đầu thực hiện 
các giải pháp ứng phó, và về lâu dài tích hợp mục tiêu ứng phó BĐKH vào trong các hoạt 
động thường xuyên của mình. 
 Với vai trò là một giáo viên giảng dạy địa lí ở trường THPT, có nhiệm vụ đào tạo 
ra những công dân hữu dụng, có ích cho đất nước, tôi thấy rằng việc lồng ghép, tích hợp 
nội dung biến đổi khí hậu vào chương trình giảng dạy ở một số môn học nhất là môn Địa 
lí ở trường THPT là hoàn toàn phù hợp và cần thiết nhằm trang bị cho các em những kiến 
thức tốt nhất về biến đổi khí hậu, đồng thời các em cũng chính là các cầu nối thông tin để 
tuyên truyền đến cộng đồng. Đó là lý do để tôi chọn đề tài viết sáng kiến kinh nghiệm 
của mình .
2. Tên sáng kiến:
 “Tích hợp giáo dục biến đổi khí hậu trong dạy học môn Địa lí 12”.
3. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên: Trần Lệ Hằng
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Ngô Gia Tự – Lập Thạch – Vĩnh Phúc
 1 7.2. Nguyên nhân dẫn đến sự biến đổi khí hậu
 Biến đổi khí hậu là kết quả của nhiều yếu tố bao gồm cả các quy trình động năng 
của bản thân Trái Đất, cả các lực bên ngoài bao gồm các biến đổi trong cường độ ánh 
sáng Mặt Trời, đặc biệt là những hoạt động của con người trong thời gian gần đây. 
Những yếu tố bên ngoài - những yếu tố có thể định hình khí hậu thường được gọi là các 
lực khí hậu, chúng là sự tổng hợp của nhiều yếu tố khác nhau bao gồm những thay đổi 
của quỹ đạo Trái Đất quanh mặt trời (như độ nghiêng của trục trái đất), quỹ đạo của mặt 
trời quanh Ngân Hà, các hoạt động của mặt trời (như bức xạ mặt trời) và vị trí của các lục 
địa. Theo báo cáo mới nhất của Liên Hiệp Quốc, nguyên nhân của hiện tượng Biến đổi 
khí hậu 90% do con người gây ra, 10% là do tự nhiên. 
7.2.1 Sự biến đổi trong quỹ đạo Trái Đất
 Trong các yếu tố tác động đến khí hậu, sự thay đổi trong quỹ đạo của Trái Đất là 
yếu tố có ý nghĩa quan trọng làm thay đổi năng lượng Mặt Trời, bởi vì dù chỉ có sự thay 
đổi rất nhỏ trong quỹ đạo Trái Đất cũng đã dẫn tới những sự thay đổi trong sự phân phối 
của ánh sáng Mặt Trời khi tiến tới bề mặt Trái Đất. Độ lệch tâm, độ nghiêng của trục và 
tuế sai là 3 chu kì chi phối tạo ra sự thay đổi trong quỹ đạo Trái Đất. Sự kết hợp hiệu quả 
của các biến thể trong 3 chu kì này đã tạo ra sự thay đổi trong sự tiếp nhận theo mùa vụ 
của bức xạ Mặt trời trên bề mặt Trái đất. Như vậy, chu kì Milankovitch (tên gọi cho hiệu 
ứng tổ hợp của các thay đổi trong chuyển động của Trái Đất lên khí hậu) ảnh hưởng trực 
tiếp đến việc tăng hay giảm bức xạ Mặt trời mà Trái đất nhận được, từ đó sẽ ảnh hưởng 
đến hoàn lưu khí quyển, đồng thời cũng ảnh hưởng tới hoạt động của hệ thống băng hà 
trên Trái Đất.
7.2.3 Hoạt động núi lửa
 Phun trào núi lửa là một quá trình vận chuyển vật liệu từ dưới sâu lòng đất lên bề 
mặt, như là một phần của tiến trình mà Trái đất loại bỏ sự quá dư thừa về nhiệt độ và áp 
suất bên trong lòng nó. Sự phun trào núi lửa là sự giải phóng ở các mức độ khác nhau 
những vật liệu đặc biệt vào trong bầu khí quyển. Trong một thế kỉ mà xảy ra vài vụ nổ 
núi lửa sẽ có tác động ít nhiều đến khí hậu toàn cầu, điển hình là chúng có thể gây ra hiện 
tượng “mát” cho một giai đoạn kéo dài khoảng một năm hoặc nhiều hơn thế. Sự hoạt 
động của núi lửa Pinatubo năm 1991 - hoạt động phun trào núi lửa lớn thứ hai trên Trái 
đất trong thế kỉ XX (chỉ sau hoạt động của núi lửa Novarupta xảy ra vào năm 1912), là 
 3 trên mặt đất hấp thu, làm cho bề mặt trái đất nóng lên. Khi bề mặt Trái Đất nóng lên lại 
bức xạ năng lượng vào khí quyển dưới dạng các bức xạ bước sóng dài, chủ yếu là các 
bức xạ nhiệt. Các bức xạ sóng dài không có khă năng xuyên qua “khí nhà kính”, gồm khí 
 ’
CO2, hơi nước, CH 4, các hợp chất chloroflorocacbon (CFC s) và NO2. Khí nhà kính có 
mặt trong khí quyển sẽ hấp thụ những bước xạ sóng dài, được sưởi nóng và lại phản xạ ra 
mọi phía trong đó có phía lên bề mặt của Trái Đất. Kết quả là bề mặt Trái Đất bị ấm lên, 
nhiệt độ bề mặt Trái Đất cũng bị nóng lên. Hiện tượng này được gọi là “hiệu ứng nhà 
kính” vì trong quá trình nóng lên của Trái Đất tương tự như quá trình nóng lên trong nhà 
kính, có sự tăng khí CO 2 và các chất bức xạ nhân tạo, lớp khí này có tác dụng như lớp 
kính giữ nhiệt của nhà kính trồng rau xanh vào mùa đông. Nổi bật trong các khí gây hiệu 
ứng nhà kính là CO2, có khả năng hấp thụ các tia bức xạ bước sóng dài và nóng lên. Do 
vậy, người ta cho rằng sự phát sinh CO 2 ngày càng nhiều trong khí quyển sẽ làm bầu khí 
quyển nóng lên, (CO2 tăng lên là kết quả của đốt cháy nhiên liệu, củi, than đá, giao thông 
vận tải, cháy rừng làm mất nguồn hấp thu bớt CO2 nhả O2). Sự tăng nhiệt độ làm thay đổi 
khí hậu của khí quyển toàn cầu.
 Các nguồn phát sinh khí nhà kính bao gồm:
 - Tự nhiên: CO2, hơi nước, CH4, O3 và NO2
 - Nhân tạo: trong khoảng 50 năm trở lại đây, hàm lượng CO2, CH 4, NO2 đã gia 
tăng nhanh chóng, và hợp chất mới xuất hiện CFC’s- chất làm lạnh, dung môi, thuốc xịt, 
 Một phần tử CFC có thể hấp thụ các tia hồng ngoại gấp 12000 - 16000 lần so với CO2.
 Một số nguyên nhân làm tăng lượng khí nhà kính:
 - Quá trình đốt cháy các nhiên liệu hóa thạch.
 .
 - Phá rừng làm giảm nguồn hấp thu CO2
 - Sản phẩm phụ của quá trình đốt cháy nylon.
 Tác nhân chính gây hiệu ứng nhà kính: CO2 (50%), CH4 (13%), N2O (5%), hơi 
 ’
nước (3%); ngoài ra còn có CFC s (24%), CO, NOx và hợp chất hữu cơ dễ bay hơi. Suy 
thoái lớp ozone do nhiều chất khí CFC ’s, clo làm số lượng tia cực tím UV chiếu thẳng 
vào khí quyển nhiều hơn, là nguyên nhân gián tiếp thúc đẩy hiệu ứng nhà kính.
 Ngày nay, con người được nghe nói nhiều đến tác hại của hiệu ứng nhà kính. Thực 
tế hiệu ứng nhà kính tự nhiên có vai trò quan trọng đối với Trái Đất:
 - Nhờ hiệu ứng nhà kính mà nhiệt độ trung bình của bề mặt Trái Đất vào khoảng 
60oF, nếu không có hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ sẽ vào khoảng -70oF (hay -22oC).
 5 tiêu cực khác. Quá trình a xít hóa đại dương chắc chắn tác động tiêu cực đến tổ chức và 
cấu trúc của các rặng san hô.
3) Một số tác động khác
 - Nồng độ CO2trong khí quyển tăng dẫn đến độ a xít hóa của đại dương tăng lên. 
Độ pH trung bình của nước biển giảm đi 0,1đơn vị kể từ thời kì tiền công nghiệp.
 - Nhiệt độ tăng ảnh hưởng đến hoạt động quản lý nông - lâm nghiệp ở các vĩđộ 
cao và các vấn đề chăm sóc y tế ở Châu Âu.
 - Nước biển dâng tác động đến vùng đất ngập nước, rừng ngập mặn và gây ra 
ngập lụt bờ biển trên một số khu vực.
7.3.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến các lĩnh vực
1) Tác động đến sản xuất lương thực 
 - Năng suất một số cây lương thực dự kiến tăng nhẹ trên các vĩđộ cao, vĩ độ trung 
bình với nhiệt độ tăng 1 - 30C.
 - Trên các vĩđộ thấp, đặc biệt các khu vực nhiệt đới gió mùa, với nhiệt độ tăng 1 - 
20C, năng suất lương thực dự kiến giảm đi.
2) Tác động đến đới bờ biển
 - Đới bờ biển chịu nhiều rủi ro hơn các đới khác do nạn xói lở. Hiệu ứng này được 
khuếch trương khi gia tăng các áp lực nhân sinh khác.
 - Hàng năm, nhiều triệu dân chịu ngập lụt do nước biển dâng, nhất là những vùng 
thấp đông dân trên các châu thổ của châu Á, châu Phi và các đảo nhỏ.
3) Tác động đến công nghiệp và cư dân
 - Nhiều khu công nghiệp, khu cư dân ven biển trên châu thổ các sông đặc biệt 
nhạy cảm với sự gia tăng thời tiết cực đoan do BĐKH.
 - Nhiều cộng đồng nghèo, đặc biệt ở những vùng nhiều thiên tai, có thể gặp nhiều 
rủi ro và tổn thất nghiêm trọng.
4) Tác động đến sức khỏe
 - Tình trạng sức khỏe của hàng triệu dân sa sút, thậm chí sa sút nghiêm trọng.
 - Biến đổi khí hậu tuy mang lại một vài lợi ích cho một số vùng ôn đới, chẳng hạn 
giảm bớt tử vong do lạnh, song phổ biến vẫn là ảnh hưởng tiêu cực, do nhiệt độ tăng lên.
5) Tác động đến nguồn nước
 7 - Năng suất lương thực giảm 30% ở Trung Á, Nam Á, vào giữa thế kỷ 21.
3) Tác động đối với Australia và New Zealand
 - Vấn đề an ninh nguồn nước trở nên căng thẳng hơn từ năm 2030.
 - Đa dạng sinh học bị tổn thất.
 - Năng suất nông nghiệp và sản phẩm lâm nghiệp giảm.
4) Tác động đối với Châu Âu
 - Mở rộng sự phân hóa về tài nguyên thiên nhiên và của cải vật chất.
 - Đến thập kỷ 2070, tiềm năng thủy điện của toàn châu Âu giảm khoảng 6% trong 
đó Bắc Âu, Đông Âu tăng 15 - 30% và Địa Trung Hải giảm 20 - 50%.
 - Vùng núi đối mặt với nạn tuyết lở.
 - Lượng tuyết giảm.
5) Tác động đối với Châu Mỹ La Tinh
 - Các sản phẩm trồng trọt và chăn nuôi quan trọng giảm trong khi năng suất mía 
ôn đới tăng, tổng hợp là, số dân có nguy cơđói kém tăng.
 - Lượng mưa dao động thất thường, các khối băng nhỏ tan đi, tác động tiêu cực 
đến nguồn nước dân dụng, nông nghiệp và sản xuất điện.
 - Vào giữa thế kỷ, BĐKH dẫn tới việc thay thế rừng nhiệt đới bằng savan ở miền 
Đông Amazon. Thực vật bán khô hạn được thay thế bằng thực vật khô hạn.
6) Tác động đối với Bắc Mỹ
 - Nóng lên ở vùng núi phía Tây vào giữa thế kỷ 21, dẫn đến tuyết giảm đi, ngập 
lụt mùa đông tăng lên, dòng chảy mùa hè giảm đi.
 - Vào các thập kỷ đầu, năng suất cây trồng dựa vào mưa tăng 5 - 20% nhưng năng 
suất các cây trồng khác lại thất thường.
 - Các đợt nóng nắng có khả năng ảnh hưởng một số đô thị tăng lên cả về thời gian 
và cường độ, tác động tiêu cực đến sức khỏe con người.
7) Tác động đối với Cực đới
 - Băng tan ảnh hưởng đến nhiều hệ sinh thái và cộng đồng cư dân Bắc cực.
 - Vào cuối thế kỷ, nhiệt độ tăng lên 4 0C, 10 - 50% đất lãnh nguyên Bắc cực trở 
thành rừng và khoảng 15 -25% sa mạc cực đới trở thành đất lãnh nguyên.
8) Tác động đối với các đảo nhỏ
 9 - Lượng mưa có xu thế biến đổi không đồng đều giữa các vùng, có thể tăng từ 0 
đến 10% vào mùa mưa và giảm từ 0 đến 5% vào mùa khô. Tính biến động của mưa tăng 
lên.
 * Mực nước biển: Theo số liệu quan trắc trong khoảng 50 năm qua ở các trạm 
Cửa Ông và Hòn Dấu, mực nước biển trung bình đã tăng lên khoảng 20cm phù hợp với 
xu thế chung của toàn cầu.
 - Mực nước biển trung bình trên toàn dải bờ biển Việt Nam có thể dâng lên 1m 
vào năm 2100.
 * Số đợt không khí lạnh ảnh hưởng đến Việt Nam giảm đi rõ rệt trong hai thập kỷ 
gần đây (cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI). Năm 1994 và năm 2007 chỉ có 15 - 16 đợt 
không khí lạnh bằng 56% trung bình nhiều năm, trong đó có 6/7 trường hợp có số đợt 
không khí lạnh trong mỗi tháng mùa đông (XI-III) thấp dị thường (3/1990, 1/1993, 
2/1994, 12/1994, 2/1997 và 11/1997). Một biểu hiện dị thường gần đây nhất về khí hậu 
trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu là đợt không khí lạnh gây rét đậm, rét hại kéo 
dài 38 ngày trong tháng 1 và tháng 2 năm 2008 gây thiệt hại lớn cho sản xuất nông 
nghiệp.
 * Bão: Trong những năm gần đây, số cơn bão có cường độ mạnh nhiều hơn, quỹ 
đạo bão dịch chuyển dần về các vĩ độ phía nam và mùa bão kết thúc muộn hơn, nhiều 
cơn bão có quỹ đạo di chuyển dị thường hơn.
7.4.2. Tác động của biến đổi khí hậu đến các lĩnh vực kinh tế - xã hội ở Việt Nam
 Việt Nam đang đối mặt với nhiều tác động của BĐKH bao gồm tác động đến cuộc 
 sống, sinh kế, tài nguyên thiên nhiên, cấu trúc xã hội, hạ tầng kỹ thuật và nền kinh 
 tế.Việt Nam được đánh giá là một trong 5 quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất của 
 BĐKH và mực nước biển dâng.Để ứng phó với BĐKH cần phải có những đầu tư thích 
 đáng và nỗ lực của toàn xã hội.
 Các số liệu và phân tích cho thấy biến đổi khí hậu có những tác động tiềm tàng đến 
 những lĩnh vực, các địa phương và các cộng đồng khác nhau của Việt Nam. Biến đổi khí 
 hậu làm tăng khả năng bị tổn thương và tạo nguy cơ làm chậm hoặc đảo ngược quá trình 
 phát triển. Những người nghèo nhất, thường tập trung ở các vùng nông thôn, đặc biệt ở 
 dải ven biển và các khu vực miền núi là đối tượng chịu nguy cơ tổn thương lớn nhất do 
 11