Sáng kiến kinh nghiệm Thiết kế đề kiểm tra tự luận môn Sinh học lớp 12 theo khung ma trận

 ĐẶT VẤN ĐỀ 
1. Lý do lựa chọn sáng kiến 
 Kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng không thể thiếu được của quá trình 
dạy học. Bất kì hình thức đánh giá nào từ kiểm tra miệng, kiểm tra viết các loại, thi 
đều nhằm mục đích đánh giá năng lực học tập của học sinh, phát hiện những sai lệch 
về nhận thức, cách học của học sinh, và phát hiện những sai sót về cách dạy của thày 
cô qua đó động viên học sinh trong học tập, đưa ra cách khắc phục những sai sót của 
cả thày và trò. 
 Hình thức kiểm tra thông dụng là tự luận vì nó thuận lợi cho giáo viên đánh giá 
cách diễn đạt và khả năng tư duy ở mức độ cao của học sinh. Tuy nhiên lại tạo cho học 
sinh thói quen học tủ, học lệch và khó có thể xác định kết quả một cách khách quan. 
 Môn sinh học lớp 12 có nhiều thuật ngữ, khái niệm chuyên ngành khó hiểu nên 
áp dụng hình thức kiểm tra tự luận dưới dạng nhiều câu hỏi ngắn là phù hợp. 
 Việc ra đề kiểm tra theo khung ma trận là một yêu cầu bắt buộc đối với giáo 
viên, tuy nhiên trong thực tế nhiều giáo viên chưa thực sự quan tâm tới vấn đề này, 
nên còn ra đề chưa đúng quy trình, mang nặng tính hình thức. 
 Vì các lý do trên, nhóm sinh – trường THPT Yên Mô B lựa chọn thực hiện sáng 
kiến: “ Thiết kế đề kiểm tra tự luận môn sinh học lớp 12 theo khung ma trận”. 
2. Mục đích nghiên cứu 
 Qua việc thiết kế đề kiểm tra môn sinh học lớp 12 và triển khai cho học sinh 
làm bài kiểm tra theo hệ thống đề trên có thể nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện 
cho học sinh. 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 - Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài. 
 - Thiết kế bộ đề kiểm tra môn sinh học lớp 12 theo khung ma trận. 
 - Cho học sinh làm bài kiểm tra khảo sát một đề và thẩm định đề kiểm tra. 
4. Phương pháp nghiên cứu 
 - Phương pháp nghiên cứu lí luận: nghiên cứu hướng dẫn thực hiện chương 
trình của Bộ, tài liệu, tạp chí khoa học, sách giáo khoa sinh học lớp 12 
 - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: kiểm tra khảo sát, thống kê kết quả. 
5. Đối tượng nghiên cứu 
 Ma trận đề kiểm tra môn sinh học lớp 12. 
 1 GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
 Chương I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 
1. Giải pháp cũ thường làm 
- Cách ra đề kiểm tra: Giáo viên ra khoảng 5 câu hỏi tự luận với nội dung tương đối 
bao quát cho đề kiểm tra 45 phút. 
- Những hạn chế của cách ra đề như trên: 
+ Số lượng câu hỏi ít, nội dung trả lời cho 1 câu dài nên giáo viên chủ yếu chỉ đánh giá 
được mức độ nhận biết ở học sinh. 
+ Vì số lượng câu hỏi ít nên dẫn đến hiện tượng học sinh có thể học tủ, học lệch. 
+ Giáo viên không thể kiểm tra được nhiều nội dung do đó chỉ đánh giá được mức độ 
nhận thức của học sinh một cách cục bộ, kết quả kiểm tra ít phân hóa. 
+ Giáo viên ra đề một cách ngẫu hứng, thích phần nào thì ra đề phần ấy nên đề kiểm 
tra ít đa dạng. 
2. Giải pháp mới 
- Cách ra đề kiểm tra mới trong sáng kiến: Giáo viên thiết kế một ngân hàng câu hỏi 
(Thư viện câu hỏi). Các câu hỏi trong ngân hàng được bố trí theo từng nội dung, từng 
mức độ nhận thức (nhận biết, thông hiểu, vận dụng mức độ thấp, vận dụng mức độ 
cao). Sau đó giáo viên chiết rút từ ngân hàng ra các đề kiểm tra, mỗi đề 10 câu hỏi 
ngắn theo cấu trúc 5 - 3 - 2 (50% nhận biết, 30% thông hiểu, 20% vận dụng). 
- Những ưu điểm của cách ra đề như trên: 
+ Đề kiểm tra gồm 10 câu hỏi ngắn, phân hóa rõ ràng nên giáo viên có thể đánh giá 
được nhiều mức độ nhận thức của học sinh. 
+ Từ ngân hàng câu hỏi, với mỗi cách chiết rút ta sẽ có 1 đề kiểm tra, vậy với n cách 
chiết rút ta sẽ có n đề kiểm tra. Do đó rất thuận lợi cho giáo viên trong khâu ra đề, giáo 
viên ra đề rất nhanh, không lặp lại đề, đề rất đa dạng. 
+ Với đề bài được thiết kế như trên sẽ tạo được hứng thú cho học sinh, học sinh không 
ngại học để phục vụ cho kiểm tra, đồng thời hạn chế được phần nào tình trạng học tủ, 
học lệch. 
+ Vì đề kiểm tra có số lượng câu hỏi nhiều, nội dung mỗi câu ngắn (tương ứng với nội 
dung của 1 câu hỏi trắc nghiệm) nên học sinh tiếp cận được với cách trả lời câu hỏi 
trắc nghiệm của kỳ thi tốt nghiệp và tuyển sinh đại học. 
3. Quy trình biên soạn đề kiểm tra môn sinh học THPT 
 3 (câu = % câu = % câu = % câu = % câu = % 
tổng số điểm = hàng =  điểm hàng =  điểm hàng =  hàng =  
điểm) điểm điểm 
Chủ đề n 
 (câu = % câu = % câu = % câu = % câu = % 
tổng số điểm = hàng =  điểm hàng =  điểm hàng =  hàng =  
điểm) điểm điểm 
Tổng (câu = câu = % câu = % câu = % câu = % 
100% =  điểm) tổng số điểm = tổng số điểm = tổng số điểm = tổng số điểm 
  điểm  điểm  điểm =  điểm 
Quy trình thiết lập ma trận đề kiểm tra 
 - B1: Liệt kê các chủ đề cần kiểm tra, ghi các chủ đề đã chọn vào cột 1 của 
 ma trận 
 - B2: Viết các chuẩn cần đánh giá đối với mỗi cấp độ tư duy 
 - B3: Quyết định phân phối tỉ lệ % điểm cho mỗi chủ đề 
 - B4: Quyết định tỉ lệ % phân phối cho mỗi hàng 
 - B5: Tính tổng số điểm và tổng số câu hỏi cho mỗi cột 
 - B6: Đánh giá lại bảng tiêu chí, có thể thay đổi và sửa nếu thấy cần thiết 
Bước 4 – Biên soạn câu hỏi theo ma trận 
 Để các câu hỏi đạt chất lượng tốt cần biên soạn câu hỏi thỏa mãn các yêu cầu 
sau: 
 - Câu hỏi phải đánh giá nội dung quan trọng của chương trình 
 - Câu hỏi phải phù hợp với các tiêu chí ra đề kiểm tra về mặt trình bày và số 
điểm tương ứng 
 - Câu hỏi thể hiện rõ nội dung và cấp độ tư duy cần đo 
 - Yêu cầu câu hỏi phù hợp với trình độ và nhận thức của học sinh 
 - Ngôn ngữ sử dụng trong câu hỏi phải rõ ràng, truyền tải hết các yêu cầu của 
người ra đề 
 - Khi viết các câu hỏi nên chú ý đến độ dài của bài làm, thời gian kiểm tra 
 Bước 5 – Xây dựng hướng dẫn chấm và thang điểm 
 Xây dựng hướng dẫn chấm và thang điểm cần đảm bảo các yêu cầu sau: 
 5 Chương II. THIẾT KẾ ĐỀ KIỂM TRA TỰ LUẬN MÔN SINH HỌC LỚP 12 
 THEO KHUNG MA TRẬN 
1. Thiết kế đề kiểm tra học kì I 
a. Xác định mục đích kiểm tra 
 + Đánh giá được kết quả học tập của học sinh sau khi học xong học kì I 
 + Phát hiện được các lệch lạc trong nhận thức của học sinh, từ đó giáo viên có 
thể điều chỉnh quá trình dạy và học để loại trừ các lệch lạc, thúc đẩy hoạt động học tập 
của học sinh 
b. Xác định hình thức kiểm tra 
 + Kiểm tra tự luận dưới dạng 10 câu hỏi ngắn 
c. Xây dựng bảng mô tả câu hỏi kiểm tra 
 + Thực chất của bảng mô tả câu hỏi kiểm tra là một ngân hàng câu hỏi để giáo 
viên có thể chiết rút ra các đề kiểm tra khác nhau 
 + Nhóm chúng tôi đã xây dựng bảng mô tả cho đề kiểm tra học kì I theo từng 
chủ đề và theo từng mức độ nhận thức như sau: 
 BẢNG MÔ TẢ CÂU HỎI ĐỀ KIỂM TRA HỌC KỲ I - MÔN SINH HỌC LỚP 12 
 Chủ đề Mức độ nhận thức 
 Nhận biết Thông hiểu Vận dụng mức Vận dụng mức 
 độ thấp độ cao 
Gen, mã di - Gen là gì? - Nếu mạch - Một gen có 
truyền và quá Gen có cấu tạo gốc của gen chiều dài 0,51 
trình nhân đôi từ thành phần chỉ được cấu micromet, A/G 
ADN hóa học nào? tạo từ 3 loại nu = 2/3. Xác định 
 - Mô tả cấu thì có tối đa số nu mỗi loại 
 trúc không gian bao nhiêu loại môi trường cung 
 của AND bộ ba, tối đa có cấp cho gen trên 
 - Thông tin di bao nhiêu loại nhân đôi 2 lần? 
 truyền là gì? bộ ba mã hóa? 
 - Mã di truyền 
 là gì? 
 7 chức năng? 
 - Enzim ARN 
 polimeraza di 
 chuyển theo 
 chiều nào trên 
 mạch khuôn 
 của gen? 
 - ARN được 
 tổng hợp theo 
 nguyên tắc 
 nào? 
 - Dịch mã là 
 gì? Dịch mã 
 xảy ra ở vị trí 
 nào trong tế 
 bào? 
 - Tóm tắt các 
 bước tổng hợp 
 chuỗi 
 polipeptit? 
 - Polixom là 
 gì? Polixom có 
 ý nghĩa như thế 
 nào? 
 - Tóm tắt cơ 
 chế phân tử của 
 hiện tượng di 
 truyền bằng sơ 
 đồ? 
Điều hòa hoạt - Thế nào là - Hãy cho biết - Tại sao ở cùng 
động của gen điều hòa hoạt chất cảm ứng một cơ thể 
 động của gen? (lactôzơ) nhưng ở các tế 
 9 - Tần số đột trong tổng số 
 biến gen là giao tử đực, 
 gì?Tần số đột giao tử mang 
 biến gen phụ alen a chiếm 
 thuộc vào các 5%; Trong 
 yếu tố nào? tổng số giao tử 
 - Đột biến gen cái, giao tử 
 xảy ra ở những mang alen a 
 loại tế bào nào? chiếm 10%. 
 - Đột biến gen Theo lí thuyết, 
 nhân tạo có đặc trong tổng số 
 điểm gì? cá thể mang 
 - Đột biến gen alen đột biến ở 
 có những dạng đời con, thể 
 nào? Hậu quả đột 
 của đột biến biến chiếm tỉ 
 gen? lệ là bao 
 nhiêu? 
NST và đột - Nêu thành - Ý nghĩa của - Trong các - Hãy cho biết 
biến cấu trúc phần hóa học cấu trúc xoắn dạng đột biến vị trí đứt gãy 
NST của NST? nhiều bậc của cấu trúc NST NST khác 
 - Có thể quan NST là gì? dạng nào gây nhau có gây ra 
 sát thấy hình hậu quả lớn các hậu quả 
 dạng và kích nhất? Tại sao khác nhau cho 
 thước của NST thể đột biến 
 rõ nhất vào kì hay không? 
 nào của quá Giải thích? 
 trình phân bào? 
 - Nêu các trình 
 tự nucleotit đặc 
 biệt trên mỗi 
 NST điển hình? 
 11 đột biến lệch có 6 thể đột biến cặp nhiễm sắc 
bội thường của loài này thể mang cặp 
gặp? được kí hiệu từ gen Aa không 
- Nêu cơ chế I đến VI có số phân li trong 
phát sinh thể lượng nhiễm sắc giảm phân I, 
một và thể ba thể (NST) ở kì các sự kiện 
- Lệch bội có giữa trong mỗi khác diễn ra 
thể được hình tế bào sinh bình thường; 
thành theo dưỡng như sau: cơ thể cái giảm 
những cơ chế Thể đột biến phân bình 
nào? I có 48 NST thường. Theo 
- Nêu hậu quả II có 84 NST lí thuyết, sự 
và ví dụ về một III có 72 NST kết hợp ngẫu 
số dạng lệch IV có 60 NST nhiên giữa các 
bội V có 36 NST loại giao tử 
Nêu ý nghĩa VI có 108 NST đực và cái 
của lệch bôi? Cho biết số trong thụ tinh 
- Đột biến đa lượng nhiễm sắc có thể tạo ra 
bội có những thể trong tất cả tối đa bao 
hậu quả và vai các cặp ở mỗi tế nhiêu loại hợp 
trò gì? bào của mỗi thể tử lưỡng bội 
- Nêu đặc điểm đột biến là bằng và bao nhiêu 
của thể đa bội? nhau. Trong loại hợp 
 các thể đột biến tử lệch bội 
 trên, các thể đột 
 biến đa bội 
 chẵn? 
 - Cho các phép 
 lai giữa các cây 
 tứ bội sau đây: 
 (1) AAaaBBbb 
 × AAAABBBb. 
 13