Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng phim tài liệu nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học chương IV Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975 - Lớp 12 THPT

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 ĐỀ TÀI:
 SỬ DỤNG PHIM TÀI LIỆU NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 
HỌC SINH TRONG DẠY HỌCCHƯƠNG IV LỊCH SỬ VIỆT NAM 
 TỪ NĂM 1954 ĐẾN NĂM 1975 - LỚP 12 THPT
 Lĩnh vực nghiên cứu : Lịch sử
 1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
 CNTT : Công nghệ thông 
 tin
 ĐC : Đối chứng
 DHLS : Dạy học lịch sử
 GV : Giáo viên
 HS : Học sinh
 LS : Lịch sử
 PT : Phổ thông
 PTL : Phim tài liệu
 THPT : Trung học phổ 
 thông
 TN : Thực nghiệm
 3 1.3. Sưu tầm và biên tập các đoạn phim tài liệu phục vụ dạy học chương 
IV“Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975” theo hướng phát triển năng 
lực học sinh..........................................................................................................25
1.3.1. Yêu cầu của việc sưu tầm và biên tập các đoạn phim tài liệu ...................25
1.3.2. Minh họa việc sưu tầm và biên tập các đoạn phim tài liệu........................26
III. PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG CÁC ĐOẠN PHIM TÀI LIỆU THEO HƯỚNG PHÁT 
TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG IV “VIỆT NAM TỪ 
NĂM 1954 ĐẾN NĂM 1975”- LỚP 12 THPT .......................................................................27
3.1. Yêu cầu sử dụng phim tài liệu nhằm phát triển năng lực học sinh trong
dạy học lịch sử ở trường THPT...........................................................................27
3.2. Biện pháp sử dụng phim tài liệu nhằm phát triển năng lực học sinh trong 
dạy học chương IV “ Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975”-lớp 12 THPT........29
3.2.1. Sử dụng phim tài liệu kết hợp với câu hỏi nêu vấn đề ..............................29
3.2.2. Sử dụng phim tài liệu kết hợp với bản đồ..................................................30
3.2.3. Sử dụng phim tài liệu kết hợp với hình ảnh lịch sử...................................32
3.2.4. Hướng dẫn học sinh tự biên tập video clip về một chủ đề hay sự kiện 
lịch sử từ các ảnh tư liệu......................................................................................34
3.2.5. Sử dụng phim tài liệu kết hợp với ứng dụng công nghệ thông tin trong 
việc tổ chức trò chơi lịch sử ................................................................................36
IV. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.............................................................................................39
4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ...................................................................39
4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ...................................................................39
4.3. Đối tượng thực nghiệm.................................................................................39
4.4. Địa bàn thực nghiệm:Trường THPT sở tại...................................................40
4.5. Phương pháp thực nghiệm............................................................................40
4.6. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................40
4.7. Phân tích kết quả thực nghiệm ....................................................................41
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................42
1. Kết luận ...........................................................................................................42
2. Kiến nghị, đề xuất ...........................................................................................42
TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................................44
PHỤ LỤC ........................................................................Error! Bookmark not defined.
 5 Từ những lí do trên,Tôi quyết định chọn đề tài “Sử dụng phim tài liệu 
nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học chương IV Lịch Sử Việt Nam 
từ năm 1954 đến năm 1975 - lớp 12 THPT” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm 
với mong muốn phát triển thêm về năng lực chuyên môn nghiệp vụ của bản 
thân và góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử ở trường Phổ thông.
 2. Mục đích nghiên cứu
 - Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa quan trọng của việc sử dụng PTL 
nhằm phát triển năng lực HS trong DHLS ở trường THPT.
 - Xác định yêu cầu và đề xuất các hình thức, biện pháp khai thác sử dụng 
các đoạn PTL trong DHLS nói chung và DHLS Việt Nam giai đoạn 1954- 
1975 nói riêng nhằm phát triển năng lực HS.
 3. Đối tượng nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phương pháp sử dụng PTL nhằm phát 
triển năng lực học sinh trong dạy học chương IV “ Việt Nam từ 1954 đến năm 
1975”- lớp 12 THPT.
 4. Nhiệm vụ nghiên cứu
 - Tìm hiểu những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc sử dụng PTL trong 
DHLS ở trường THPT nhằm phát triển năng lực HS.
 - Xác định các yêu cầu trong việc sưu tầm, chọn lọc và biên tập các đoạn 
PTL liên quan đến khóa trình Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1954-1975, lớp 12 
THPT (chương trình chuẩn).
 - Xác định yêu cầu và đề xuất các biện pháp sử dụng các đoạn PTL 
nhằmphát triển năng lực HS trong DHLS Việt Nam giai đoạn 1954-1975,lớp 
12 THPT (chương trình chuẩn).
 - Tiến hành thực nghiệm sư phạm và kiểm tra, đánh giá kết quả thực 
nghiệm các biện pháp sử dụng các đoạn PTL mà sáng kiếnđề xuất, nhằm 
kiểm nghiệm, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của đề tài.
 5. Phương pháp nghiên cứu
 - Khảo sát, nghiên cứu thực tiễn sử dụng PTL trong DHLS nhằm phát 
triển năng lực HS ở trường THPT thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn, dự 
giờ,
 - Nghiên cứu các tài liệu, giáo trình về kiến thức thông sử, sách giáo 
khoa liên quan đến khóa trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1954 đến năm 1975.
 - Tiến hành thực nghiệm sư phạm những biện pháp đã được đề xuất 
trong đề tài và xử lí số liệu thống kê, từ đó rút ra kết luận về tính khả thi và 
phù hợp của đề tài.
 6. Phạm vi nghiên cứu
 Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu việc sử dụng các đoạn PTL nhằm phát 
triển năng lực HS trong dạy học chương IV“ Việt Nam từ 1954 đến năm
 7 PHẦN II. NỘI DUNG
 I.CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
 1. Cơ sở lý luận
 1.1. Khái niệm và các loại phim tài liệu
 1.1.1. Khái niệm “Phim Tài liệu”
 Cho tới nay, giới nghiên cứu có nhiều quan niệm về PTL với những góc độ 
khác nhau.
 Trong cuốn “Nghệ thuật điện ảnh: Một giới thiệu đại cương”, hai tác giả 
David Bordwell và Kristin Thompson, định nghĩa: “Phim tài liệu là một tác 
phẩm chứa đựng trong nội dung của nó những thông tin chân thực về thế giới 
bên ngoài” [50]. Định nghĩa này đã nhấn mạnh vào tính chân thực của PTL. Tất 
cả những sự kiện, hiện tượng, quá trình con người trong hiện thực đều được coi 
là đối tượng phản ánh của PTL, dùng cái chân thực để thuyết phục người xem sự 
tồn tại của những sự vật đó.
 Trong cuốn “Nghiên cứu điện ảnh đại cương”, Andrew Britton cho rằng: 
“Trước hết, một bộ phim tài liệu có giá trị phải phản ánh được những góc cạnh 
khác nhau của sự thực, một sự thực không đơn giản như chúng ta nhìn thấy mà 
là một sự thực được đặt trong bối cảnh lịch sử, xã hội đã tạo ra chúng” [50]. 
Như vậy, sự thực trong PTL phải được xếp đặt trong bối cảnh đã sinh ra nó, nằm 
trong mối quan hệ biện chứng với những sự kiện, hiện tượng khác.
 Theo “Thuật ngữ Điện ảnh - Truyền hình” do Hội Điện ảnh Việt Nam xuất 
bản năm 2009: Phim Tài liệu (Documentary) là thể loại phim mang tính truyền 
thông về những sự kiện có thật xảy ra trong xã hội và thế giới tự nhiên được con 
người quan tâm. Phim tài liệu thường chứa những sự kiện chọn lọc, những chi 
tiết chân thực là sức mạnh thuyết phục của người xem. Một số loại hình phim tài 
liệu, chẳng hạn như phim tài liệu khoa học, nghệ thuật hoặc chuyên đề có thể có 
sự can thiệp, xếp đặt của đạo diễn để phim có tính điện ảnh cao hơn. [38]
 Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: Phim Tài liệu là phim chuyên ghi lại 
những hình ảnh, sự kiện có thật, nhằm phản ánh từng mặt hoạt động trong cuộc 
sống. [37]
 Từ những quan niệm trên chúng ta có thể hiểu rằng : Phim tài liệu là loại 
phim được xây dựng dựa trên những hình ảnh có thật về các sự kiện, hiện tượng, 
nhân vật LS được người đương thời ghi lại trong bối cảnh LS nhất định dưới 
những góc độ, quan điểm khác nhau. Một bộ PTL thường phản ánh hiện thực 
cuộc sống, mang giá trị tư liệu LS.
 1.1.2. Các loại phim tài liệu
 Tác giả cuốn “Nghệ thuật điện ảnh: một giới thiệu đại cương” [50], chia 
thể loại phim tài liệu thành một số dạng như sau:
 9 bản để phát triển năng lực. Các năng lực chung và kể cả những năng lực chuyên 
biệt được phát triển khi con người tổ chức các hoạt động và hoàn thành nó một 
cách xuất sắc.
 1.2.2. Các năng lực chung cần hình thành cho học sinh
 Các chuyên gia nghiên cứu của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong tài liệu “Tài 
liệu tập huấn dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát 
triển năng lực học sinh, môn lịch sử cấp THPT” [3; tr.47-48] đã xác định những 
năng lực chung cần hình thành và phát triển cho HS trong quá trình dạy học của 
mỗi môn học, những năng lực thiết yếu của con người để con người có thể thích 
ứng với xã hội. Đó là:
 - Năng lực tự học.
 - Năng lực giải quyết vấn đề.
 - Năng lực tư duy.
 - Năng lực giao tiếp.
 - Năng lực hợp tác.
 - Năng lực sử dụng CNTT- truyền thông.
 - Năng lực sử dụng ngôn ngữ.
 - Năng lực tính toán.
 1.2.3. Các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy 
học lịch sử ở trường THPT
 Trong thời đại khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ, nền kinh tế tri 
thức đang ngày càng chiếm ưu thế, vấn đề chất lượng nguồn nhân lực đang ở vị 
trí trung tâm. Tuy nhiên, chất lượng nguồn nhân lực phụ thuộc vào vai trò giáo 
dục ở trường PT. Hiện nay, Việt Nam đang trên con đường đổi mới phát triển 
kinh tế- xã hội, vậy nên tất yếu dẫn đến sự đòi hỏi cao về nhu cầu nhân lực, đội 
ngũ lao động có chất lượng. Do đó, cuộc chạy đua trong giáo dục giữa các quốc 
gia luôn hướng đến mục tiêu là đào tạo ra những con người phát triển toàn diện, 
có đầy đủ các năng lực để có thể đáp ứng được nhu cầu của xã hội.
 Để thực hiện được điều đó, đòi hỏi cần phải có những giải pháp tích cực 
trong dạy học nói chung và DHLS nói riêng, làm cho HS có thể phát triển khả 
năng tự học, tự nghiên cứu vấn đề từ đó chiếm lĩnh tri thức, giải quyết được các 
vấn đề trong học tập cũng như trong thực tế cuộc sống đặt ra. HS phải tự mình 
chiếm lĩnh kiến thức, hình thành và phát triển năng lực tư duy, năng lực hành 
động thông qua hoạt động tự giác, tích cực của người học.
 Căn cứ vào các năng lực chung mà Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định, căn 
cứ vào nhu cầu của xã hội cũng như mục tiêu, đặc trưng bộ môn, hoạt động 
DHLS ở trường PT cần hình thành và phát triển các năng lực sau cho học sinh:
 11 mà trước đó không cảm giác và để có tri thức vững chắc, nhất định phải dùng 
phương pháp trực quan” [42;tr.151]. Trong dân gian ta cũng thường nói: “trăm 
nghe không bằng một thấy, trăm thấy không bằng một làm”. Như vậy, phương 
pháp trực quan trong DHLS góp phần quan trọng để cụ thể hóa các sự kiện, giúp 
HS nhớ kỹ, hiểu sâu những hình ảnh, những kiến thức LS và khắc phục tình 
trạng nhầm lẫn hay “hiện đại hóa” lịch sử của HS.
 Các thí nghiệm về giáo dục cho thấy: Tri thức thu được qua các giác quan 
trong quá trình truyền thông là: Nếm (1%); Sờ (1,5%); Ngửi (3,5%); Nghe 
(11,0%); Nhìn (83,0%) [16; tr.21]. Theo số liệu mà UNESCO đã công bố thì HS 
chỉ nhớ 15% thông tin khi nghe, 25% thông tin khi nhìn và khi kết hợp nghe- nhìn 
sẽ nhớ đến 65% thông tin. Các số liệu trên cho thấy yếu tố trực quan có ý nghĩa 
rất lớn đối với việc phát triển năng lực nhận thức của HS khi sử dụng PTL có kết 
hợp cả yếu tố nghe và nhìn. Do đó, đảm bảo tính trực quan còn có thể phát triển 
khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của HS. Bên cạnh đó còn 
có ý nghĩa giáo dục lớn trong việc tạo ra xúc cảm LS cho người học.
 Các nhà giáo dục LS nước ta cũng đã khẳng định:
 “Đồ dùng trực quan nếu được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia 
của nhiều giác quan, sẽ kết hợp chặt chẽ được hai hệ thống tín hiệu với nhau: 
tai nghe, mắt thấy, tạo điều kiện cho HS dễ hiểu, nhớ lâu, gây được những mối 
liên hệ thần kinh tạm thời khá phong phú, phát triển ở HS năng lực chú ý, quan 
sát, hứng thú.” [27; tr.40].
 Với tất cả điều đó cho thấy, việc đảm bảo tính trực quan trong DHLS góp 
phần to lớn trong việc nâng cao chất lượng bài học LS, gây hứng thú học tập cho 
HS, nó là chiếc “cầu nối” giữa quá khứ và hiện tại.
 1.3.2. Xuất phát từ mục tiêu, đặc trưng của môn Lịch sử
 Trong dự thảo chương trình giáo dục phổ thông môn Lịch sử ở cấp Trung 
học phổ thông [5; tr.6] hướng tới các mục tiêu sau:
 Thứ nhất, giúp HS phát triển năng lực sử học (năng lực nhận diện và sử 
dụng tư liệu LS; năng lực tái hiện và trình bày LS; năng lực giải thích LS; năng 
lực đánh giá LS; năng lực vận dụng bài học LS vào thực tiễn) đã được hình 
thành ở cấp Trung học cơ sở thông qua nội dung kiến thức cơ bản và nâng cao 
về Lịch sử thế giới, Lịch sử khu vực Đông Nam Á, Lịch sử dân tộc Việt Nam.
 Thứ hai, trên nền tảng đó, môn Lịch sử hướng đến mục tiêu giáo dục nhân 
cách, tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân 
tộc và tinh hoa văn hóa nhân loại để hình thành phẩm chất công dân Việt Nam, 
công dân toàn cầu phù hợp với xu thế phát triển của thời đại.
 Thứ ba, giúp HS tiếp cận và nhận thức rõ vai trò, đặc điểm của khoa học 
Lịch sử cũng như tạo sự kết nối giữa Sử học với các lĩnh vực khoa học và ngành 
nghề khác, tạo cơ sở để HS lựa chọn định hướng nghề nghiệp trong tương lai.
 13