Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng hệ thống bài tập tích hợp các môn Khoa học tự nhiên trong dạy học Hóa học lớp 12 trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh

 PHẦN I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
 Việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW với 
mục tiêu “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại phát 
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học. Dạy 
học tích hợp là định hướng về nội dung và phương pháp dạy học, trong đó GV tổ chức 
hướng dẫn để HS biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác 
nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập. Thông qua đó hình thành những kiến thức 
mới, kĩ năng mới, phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn 
đề.
 Trong số các môn học ở trường phổ thông, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Địa lí là những 
môn học có nhiều nội dung liên môn, xuyên môn, nội môn. Việc tích hợp các môn khoa 
học tự nhiên nói trên thành các chủ đề dạy học tự chọn là dễ dàng thực hiện được, thành 
hệ thống câu hỏi tích hợp các bộ môn khoa học tự nhiên trong dạy học Hóa học.
 Thực trạng giáo dục phổ thông Việt Nam hiện nay cho thấy đặc điểm cơ bản của giáo 
dục là định hướng nội dung, chú trọng việc truyền thụ hệ thống tri thức khoa học theo các 
môn học đã được qui định trong chương trình dạy học. Những nội dung của môn học này 
đều có thể tích hợp được thành các chuyên đề tự chọn cho mỗi lĩnh vực trong dạy học. 
Người dạy chỉ chú trọng việc trang bị cho HS hệ thống tri thức khoa học khách quan về 
nhiều lĩnh vực khác nhau, chưa chú trọng đầy đủ đến chủ thể người học cũng như đến khả 
năng ứng dụng tri thức đã học trong những tình huống thực tiễn. Xuất phát từ lí do trên 
chúng tôi đã chọn đề tài: “Sử dụng hệ thống bài tập tích hợp các môn khoa học tự nhiên 
trong dạy học hóa học lớp 12 trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực 
học sinh”.
2. Mục đích nghiên cứu
 Nghiên cứu và đề xuất hệ thống bài tập tích hợp các bộ môn khoa học tự nhiên trong dạy 
học hóa học lớp 12 THPT, góp phần đáp ứng nhu cầu giảng dạy của GV và nhu cầu học 
tập của HS.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
 - Nghiên cứu lí luận về đổi mới phương pháp dạy học hóa học theo hướng tích hợp hiện 
nay.
 - Nghiên cứu tác dụng của tích hợp trong dạy học hóa học.
 - Xây dựng hệ thống bài tập tích hợp các bộ môn khoa học tự nhiên trong dạy học hóa 
học lớp 12 THPT.
 - Đề xuất hệ thống bài tập tích hợp liên môn giữa hóa học với các môn khoa học tự nhiên.
 - Điều tra thực tiễn dạy và học theo hướng tích hợp liên môn.
4. Đóng góp mới của đề tài
 - Về cơ sở lí luận: Nghiên cứu cơ sở dạy học tích hợp và các khái niệm liên quan.
 - Về thực tiễn: Đề xuất hệ thống bài tập tích hợp các môn khoa học tự nhiên trong dạy 
học hóa học lớp 12 THPT
 - Vận dụng hệ thống bài tập tích hợp trong các tình huống dạy học cụ thể.
 1 1.3.3. Các năng lực chuyên biệt
1.3.3.1. Năng lực tư duy hóa học
 Trực quan Tư duy Thực
 sinh động trừu tượng tiễn
1.3.3.2. Năng lực thực hành thí nghiệm
1.3.3.3. Năng lực thực tiễn
1.4. Vận dụng quan điểm DHTH các môn khoa học tự nhiên trong dạy học hóa học 
theo định hướng tiếp cận năng lực HS
1.4.1. Nguyên tắc
1.4.1.1. Không phải phép cộng thuần túy các môn học
1.4.1.2. Không ôm đồm, chồng chéo kiến thức
1.4.1.3. Dễ trước, khó sau
1.4.1.4. Ưu tiên phát triển năng lực cho học sinh
1.4.1.5. Luôn trả lời câu hỏi “học sinh được hưởng lợi gì khi tích hợp?”
1.4.2. Tổ chức thực hiện
1.4.2.1. Điều kiện cần và đủ để dạy học tích hợp đạt hiệu quả
a) Cơ sở vật chất
 - Về khuôn viên trường học đủ rộng theo quy định. Phòng học, bàn ghế, ánh sáng, đảm 
bảo đạt yêu cầu.
 - Có đầy đủ phòng thực hành thí nghiệm và được trang bị đầy đủ theo danh mục tối thiểu 
của Bộ GD và ĐT.
 - Có hệ thống phòng chức năng như: Phòng sinh hoạt của các tổ chuyên môn, phòng 
nghe nhìn, phòng sinh hoạt tập thể, phòng đọc, phòng thư viện, phòng y tế... Đảm bảo chất 
lượng.
 - Có hệ thống sân chơi, bãi tập, khuôn viên trải ngiệm sáng tạo cho HS.
 - Cơ cấu phân bố HS trong các lớp học có sĩ số phù hợp, phân hóa đối tượng HS theo 
năng lực học tập.
b) Chuẩn bị của GV và HS
* Đối với GV
 - Giáo viên cần thay đổi hệ thống quan niệm, chuyển từ dạy học truyền thống sang DHTH 
 - Giáo viên cần được bồi dưỡng thêm kiến thức liên ngành, bổ sung kiến thức giao thoa 
giữa các môn học và chuyên môn nghiệp vụ. 
 - Giáo viên cần phải trở thành một thành viên tích cực của cộng đồng học tập. 
 - Giáo viên cần phải có đầy đủ các kỹ năng trong việc hỗ trợ nhóm nhỏ học tập. 
 - Xây dựng kế hoạch, nội dung, các chủ đề, các dạng bài dạy có thể áp dụng DHTH, biên 
soạn hệ thống các bài tập tích hợp sử dụng cho quá trình DHTH.
 - Giáo viên cần xác định việc chuyển đổi thức đánh giá HS từ phương thức đánh giá 
truyền thống sang thức đánh giá dùng cho DHTH như ra đề thi, chấm thi, đánh giá và kiểm 
tra sự tiến bộ của HS. 
 - Giáo viên các nhà quản trị và hội đồng nhà trường cần phải định hướng để các nguồn
 lực cần thiết và hỗ trợ liên tục có thể được cung cấp cho các GV. 
 3 + Có ý kiến phản hồi, góp ý với các nhà quản lý giáo dục cấp cao hơn về các hạn chế, 
bất cập của đơn vị mình khi triển khai thực hiện chương trình DHTH.
Bước 3: Đối với GV
 + Tăng cường công tác tự học, tự bồi dưỡng nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn và 
nghiệp vụ. 
 + Không ngừng trao đổi học hỏi kinh nghiệm, kiến thức ở các lĩnh vực khác từ đồng 
nghiệp, từ các tài liệu tham khảo hay ở trên các trang mạng.
 + Từng bước đổi mới phương pháp dạy học theo hướng DHTH.
 + Cùng với nhà trường xây dựng chương trình đánh giá năng lực học sinh theo hướng 
DHTH.
 + Khích lệ sự sáng tạo làm các đồ dùng, mô hình, các chương trình phục vụ cho DHTH.
Bước 4: Đối với học sinh
 + Hình thành thói quen học tập theo phương pháp mới cho HS.
 + Thành lập các tổ nhóm HS theo năng lực sẵn có của bản thân, xây dựng kế hoạch, nội 
quy hoạt động của cả nhóm. 
 + Bầu ra các trưởng nhóm, các ban cán sự theo giỏi chung và theo giỏi, đánh giá trong 
từng nhóm.
 + Rèn luyện các kỷ năng cơ bản như: Kĩ năng hợp tác, kĩ năng sử dụng ngôn ngữ, kĩ 
năng tự quản lý, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng tính toán, kĩ năng sống.v.v
Bước 5: Tổng kết đánh giá, rút kinh nghiệm
 + Sau mỗi chủ đề, bài dạy thực hiện theo hướng DHTH các tổ, nhóm chuyên môn họp 
phân tích, đánh giá hiệu quả, đúc rút kinh nghiệm.
 + Sau mỗi học kỳ, mỗi năm học nhà trường, các cơ sở giáo dục cần đánh giá hiệu quả, 
đúc rút kinh nghiệm của các tổ, nhóm chuyên môn đã triển khai DHTH.
 + Tổ chức hội nghị tổng kết toàn trường về công tác DHTH trong năm học qua.
II. SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ 
NHIÊN TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN 
NĂNG LỰC HỌC SINH
2.1. Cơ sở và nguyên tắc biên soạn hệ thống bài tập tích hợp 
 - Dựa trên cơ sở các kiến thức hóa học trong chương trình hóa học phổ thông. 
 - Dựa vào các ứng dụng, các quá trình sản xuất, đời sống lao động sản xuất, các hiện 
tượng về thiên nhiên,...có kiến thức liên quan đến nội dung các bài học trong chương trình 
hóa học lớp 12. 
 - Có ngữ cảnh xác định, tình huống trong cuộc sống có liên quan đến hóa học, khoa học 
liên ngành và công nghệ. 
2.2. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập tích hợp các môn khoa học tự nhiên theo 
định hướng phát triển năng lực HS
2.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức
 Cần lựa chọn những đơn vị kiến thức không chỉ có ý nghĩa về đơn thuần về mặt hóa 
học mà còn gắn liền với thực tiễn, với đời sống của cá nhân và cộng đồng (như: mưa axit, 
ăn mòn kim loại, ô nhiễm môi trường không khí...), phát huy được năng lực khoa học, năng 
 5 2.3. Xây dựng hệ thống bài tập tích hợp
2.3.1. Xác định địa chỉ tích hợp các kiến thức liên môn trong SGK hóa học lớp 12
 Chương/Bài Môn học tích hợp Nội dung tích hợp Kiểu tích hợp
 CHƯƠNG 1: Sinh học Môn hóa học: biết được đặc Liên môn, đa 
 ESTE - LIPIT Hóa học điểm cấu tạo phân tử, danh pháp môn
 Bài 1: ESTE Vật lí (gốc - chức) của este.
 Môn sinh học: este thiên nhiên, 
 ứng dụng của một số este tiêu 
 biểu.
 Môn vật lí: giải thích tại sao este 
 không tan trong nước và có nhiệt 
 độ sôi thấp hơn axit đồng phân.
 Bài 2: LIPIT Sinh học 10, bài 4 Môn hóa học: Khái niệm và Liên môn, đa 
 – cacbohiđrat và phân loại lipit. Khái niệm chất môn, nội môn
 lipit béo, tính chất vật lí, tính chất 
 GD bảo vệ môi hoá học (tính chất chung của este 
 trường và phản ứng hiđro hoá chất béo 
 lỏng), ứng dụng của chất béo.
 Môn sinh học: Cách chuyển hoá 
 chất béo lỏng thành chất béo rắn, 
 phản ứng oxi hoá chất béo bởi 
 oxi không khí. Phân biệt được 
 dầu ăn và mỡ bôi trơn về thành 
 phần hoá học. Biết cách sử dụng, 
 bảo quản được một số chất béo 
 an toàn, hiệu quả.
 Bài 3: KHÁI Sinh học Khái niệm, thành phần chính của Liên môn, đa 
 NIỆM VỀ XÀ Hóa học xà phòng và của chất giặt rửa môn, nội môn
 PHÒNG VÀ GD bảo vệ môi tổng hợp. 
 CHẤT GIẶT trường Phương pháp sản xuất xà phòng; 
 RỬA TỔNG Phương pháp chủ yếu sản xuất 
 HỢP chất giặt rửa tổng hợp.
 Nguyên nhân tạo nên đặc tính 
 giặt rửa của xà phòng và chất 
 giặt rửa tổng hợp.
 Sử dụng hợp lí, an toàn xà phòng 
 và chất giặt rửa tổng hợp trong 
 đời sống. 
 Tính khối lượng xà phòng sản 
 xuất được theo hiệu suất phản 
 ứng.
 7 Quan sát mẫu vật thật, mô hình 
 phân tử, làm thí nghiệm rút ra 
 nhận xét.
 Viết các PTHH minh họa cho 
 tính chất hoá học.
 Phân biệt các dung dịch: 
 saccarozơ, glucozơ, glixerol 
 bằng phương pháp hoá học.
 Tính khối lượng glucozơ thu 
 được từ phản ứng thuỷ phân các 
 chất theo hiệu suất.
Bài 8: THỰC Hóa học Mục đích, cách tiến hành, kĩ Liên môn, đa 
HÀNH ĐIỀU Các vấn đề môi thuật thực hiện các thí nghiệm. môn, nội môn
CHẾ, TÍNH trường Sử dụng dụng cụ hoá chất để 
CHẤT HÓA An toàn khi làm tiến hành an toàn, thành công 
HỌC CỦA thí nghiệm các thí nghiệm trên.
ESTE VÀ Quan sát, nêu hiện tượng thí 
CACBOHIĐ nghiệm, giải thích và viết các 
RAT phương trình hoá học, rút ra 
 nhận xét.
 Viết tường trình thí nghiệm.
CHƯƠNG 3: Sinh học Khái niệm, phân loại, cách gọi Liên môn, đa 
AMIN – Hóa học tên (theo danh pháp thay thế và môn, nội môn
AMINOAXIT GD bảo vệ môi gốc - chức).
- PROTEIN trường Đặc điểm cấu tạo phân tử, tính 
Bài 9: AMIN An toàn vệ sinh chất vật lí (trạng thái, màu, mùi, 
 thực phẩm độ tan) của amin.
 Tính chất hóa học điển hình của 
 amin là tính bazơ, anilin có phản 
 ứng thế với brom trong nước.
 Viết công thức cấu tạo của các 
 amin đơn chức, xác định được 
 bậc của amin theo công thức cấu 
 tạo. 
 Quan sát mô hình, thí nghiệm,... 
 rút ra được nhận xét về cấu tạo 
 và tính chất.
 Dự đoán được tính chất hóa học 
 của amin và anilin.
 9