Sáng kiến kinh nghiệm Một số kinh nghiệm về việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12 giai đoạn 1930-1954

 MỘT SỐ KINH NGHIỆM VỀ VIỆC SỬ DỤNG ĐỒ 
 DÙNG TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 
 VIỆT NAM LỚP 12 GIAI ĐOẠN 1930 – 1954
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông có vai trò rất quan trọng nhằm 
 giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử Việt Nam và 
 lịch sử thế giới trên cơ sở đó góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa 
 học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, bồi dưỡng các 
 năng lực tư duy, hành động và thái độ ứng xử đúng đắn trong cuộc sống xã hội. Vì 
 vậy phương pháp và hình thức dạy học môn lịch sử rất phong phú đa dạng, bao 
 gồm cả các phương pháp hiện đại và các phương pháp truyền thống, trong đó 
 phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan là một trong những phương pháp cơ bản 
 của lí luận dạy học. Bởi lẽ, việc nhận thức lịch sử vừa phải tuân thủ theo quy luật 
 nhận thức nói chung, nhưng đồng thời còn có nét đặc thù riêng, học sinh không thể 
 trực tiếp nhận thức các sự kiện lịch sử, vì lịch sử là những gì đã diễn ra và qua đi 
 con người không thể quan sát trực tiếp không thể dựng lại hoàn toàn hay thí 
 nghiệm như khoa học tự nhiên.
 Do đó, dạy học lịch sử trước hết là một quá trình truyền thông tin, thu nhận 
 và xử lý thông tin giữa giáo viên và học sinh qua các phương tiện dạy học. Thông 
 tin về sự kiện lịch sử càng chính xác, chân thật, phong phú lời nói, hình ảnh cũng 
 như các loại đồ dùng trực quan ( hiện vật, tranh ảnh, bản đồ, băng đĩa, máy 
 chiếu) là những phương tiện dạy học, có khả năng chứa hoặc truyền thông tin rất 
 đa dạng và phong phú.
 Các phương tiện này đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm tính 
 trực quan và tạo biểu tượng lịch sử chân thật cho học sinh nhằm góp phần đạt được 
 mục tiêu dạy học. Tuy nhiên trên thực tế vì nhiều lí do chủ quan và khách quan 
 vẫn còn nhiều giáo viên chưa kết hợp phương pháp này vào dạy học, nếu có chăng 
 cũng chỉ minh họa qua loa, chưa phát huy tính chủ động sáng tạo tích cực của học 
 sinh trong việc khai thác tư liệu lịch sử ở các đồ dùng dạy học, điều này ảnh hưởng 
 không nhỏ đến chất lượng giáo dục bộ môn lịch sử.
 Trên cơ sở thực tiễn đó , tôi chọn đề tài “Một số kinh nghiệm về việc sử 
 dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12 giai đoạn 1930 - 
 1954 ” để chia sẻ với quý thầy cô nhằm đạt được hiệu quả cao nhất trong việc nâng 
 cao chất lượng dạy học bộ môn theo xu thế đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.
 II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI 
 1/ Cơ sở lý luận.
 1 trọng dạy học lịch sử nói chung mà chủ yếu đề xuất một số kinh nghiệm sử dụng 
nhằm phát huy năng lực trí tuệ và tính độc lập sáng tạo của học sinh
 Trước tiên khẳng định hiệu quả của việc sử dụng phương pháp trực quan 
trong dạy học lịch sử do nhiều yếu tố quyết định: như chất lượng đồ dùng trực 
quan, hiện vật, bản đồ, tranh ảnh lịch sử  Phương pháp sử dụng, kỹ năng, năng 
lực sư phạm của giáo viên và đặc biệt là trình độ nhận thức của học sinh. Đồ dùng 
trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, sẽ 
kết hợp được hai hệ thống tín hiệu trong quá trình nhận thức “ Tai nghe - Mắt thấy” 
tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu, phát huy ở học sinh năng lực chú ý, 
quan sát, hứng thú, đặc biệt là tính tích cực hoạt động độc lập. Ngược lại nếu không 
sử dụng đúng mức mà bị lạm dụng thì dễ làm cho học sinh phân tán xử lý, không 
tập trung vào các dấu hiệu cơ bản chủ yếu, thậm chí hạn chế phát triển năng lực tư 
duy trừu tượng của học sinh.
 Thực tế giảng dạy ở trường phổ thông đã cho thấy: không ít giáo viên đã coi 
nhẹ việc sử dụng đồ dùng trực quan. Nếu có chăng phải sử dụng thì chủ yếu là 
minh hoạ một cách qua loa mang tính hình thức, chứ không dùng trong khi giảng 
dạy. Lý luận dạy học chỉ ra cho chúng ta thấy cần phải tăng cường sử dụng đồ dùng 
trực quan trong giảng dạy và học tập.
 Để đáp ứng yêu cầu này cũng như khắc phục tình trạng trước đây, chúng ta 
cần phải biết kết hợp hài hoà giữa lời dạy và hình ảnh cụ thể qua đồ dùng trực 
quan. Tuy nhiên đối với mỗi loại, chúng ta cần có những phương pháp sử dụng 
riêng phù hợp với nội dung từng loại bài.
3. Nội dung nghiên cứu
 Đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử có nhiều loại, mỗi loại có cách sử 
dụng riêng. Sau đây, tôi xin giới thiệu một số cách sử dụng cơ bản đồ dùng trực 
quan trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 12 giai đoạn 1930 -1954
 a/ Phương pháp sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong SGK:
 Tranh ảnh trong sách giáo khoa là một phương tiện trực quan tạo hình có tác 
dụng rất lớn trong dạy học lịch sử. Nó cung cấp cho học sinh hình ảnh về quá khứ 
một cách cụ thể, sinh động và khá xác thực. Chẳng hạn như bức ảnh của Nguyễn 
Ái Quốc tại đại hội của Đảng xã hội Pháp họp ở Tua (hình 27- trang 81 ), Đấu 
tranh trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh ( Hình 32 – trang 93) Lễ thành lập Đội 
Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân ( hình 39- Trang 111 ) v.v.Những hình 
ảnh lịch sử này có giá trị như một tư liệu lịch sử quý giá, giúp học sinh hiểu sâu sắc 
tính chất sự kiện lịch sử và tạo cho học sinh những ấn tượng mạnh mẽ và sâu sắc.
 Trong quá trình giảng dạy, giáo viên kết hợp hướng dẫn các em quan sát các 
tranh ảnh in trong sách giáo khoa. Học sinh thích xem tranh ảnh lịch sử nhưng ít 
biết khai thác nội dung của tranh ảnh để phục vụ bài học. Vì thế để sử dụng có hiệu 
quả, giáo viên hướng dẫn gợi mở giúp học sinh tự tìm ra nội dung tranh ảnh. Sau
 3 và trong sáng hơn. Vì vậy trong dạy học lịch sử chúng ta cần phải khai thác triệt để 
nội dung lịch sử được biểu hiện qua tranh ảnh, hình vẽ trong SGK. Đồng thời khi 
sử dụng cần kết hợp sử dụng câu hỏi, miêu tả hoặc tường thuật kiến thức lịch sử 
biểu hiện trong đồ dùng trực quan. Sau khi quan sát, học sinh cần nêu lên suy nghĩ 
của mình, phát biểu của các em dù đúng, sai, nông cạn hay sâu sắc đều là cơ sở để 
giáo viên đánh giá trình độ của học sinh để uốn nắn, hướng dẫn nhận thức của các 
em.
 Trong những điều kiện có thể cần gợi ý, tạo ra các cuộc thảo luận, tranh luận 
của các em khi quan sát một bức tranh hay một hình vẽ nào đó.
 Sách giáo khoa hiện nay kênh hình tương đối đầy đủ và phong phú, do vậy 
việc sử dụng hình vẽ tranh ảnh để giới thiệu khắc sâu bài học lịch sử cho học sinh 
nhằm phát huy tính tích cực sáng tạo của học sinh hiệu quả nhất.
 b/ Sử dụng ảnh chân dung của các nhân vật lịch sử
 Chân dung các nhân vật lịch sử có tác dụng tạo biểu tượng về đặc điểm 
các giai cấp, tầng lớp trong xã hội, của các nhà cách mạng v.vgiáo viên sử dụng 
để giảng dạy nhằm tăng cường, cụ thể hóa về hình ảnh cũng như đặc điểm tính 
cách tài đức của các nhân vật lịch sử. Khi sử dụng, giáo viên không nên miêu tả quá 
nhiều về hình dáng bên ngoài của nhân vật mà chủ yếu là làm nổi bật những nét tính 
cách, tài đức, lập trường, quan điểm và nội tâm của nhân vật để cho học sinh hiểu 
nhân vật một cách trọn vẹn, sâu sắc. Chẳng hạn như khi dạy về Hội nghị Ban chấp 
hành trung ương Đảng tháng 10/1930, học sinh không thể không biết đến Trần Phú
- Tổng bí thư đầu tiên của Đảng- người cộng sản trung kiên đã khởi thảo ra bản 
Luận cương của Đảng. Để học sinh hiểu rõ về Trần Phú
 Trần Phú ( 1904-1931 )
 5 hiểu được nội dung ý nghĩa của sự kiện đó. Nắm được địa điểm xảy ra sự kiện lịch 
sử sẽ không phải chỉ là biết tên địa điểm xảy ra sự kiện mà quan trọng hơn gắn liền 
với mỗi địa danh đó là các yếu tố, địa hình phạm vi không gian cũng như đặc điểm 
điều kiện tự nhiện của địa điểm đó.
 Trong khi sử dụng bản đồ, lược đồ giáo viên luôn chú ý đến sự thu nhận của 
học sinh, giúp học sinh phân tích, nêu kết luận khái quát về sự kiện được phản ánh 
trên bản đồ, lược đồ chứ không nên cho học sinh tiếp thu một cách thụ động. Ví 
như: khi giảng về “ Chương trình khai thác thuộc địa lần 2 của thực dân Pháp ” 
trong bài 12 “Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ 1919 đến 1925 ”, giáo viên 
sử dụng lược đồ của trường, nếu không có thì giáo viên tự vẽ hoặc cho học sinh vẽ.
 Lược đồ Nguồn lợi của tư bản Pháp trong cuộc khai thác thuộc đại lần thứ hai
 7 Tịch thu tài sản ruộng đất của Đánh đổ Đế quốc Pháp, lật đổ phong 
 Đế quốc và bọn phản cách kiến
Nhiệm vụ mạng chia cho dân cày
 Liên minh công-nông chặt chẽ, Liên minh công-nông chặt chẽ
 Lực bên cạnh đó phải biết đoàn kết 
 lượng với tư sản dân tộc, tiểu tư sản 
 CM trí thức, thành phần trung nông
 Cách mạng Việt Nam là một bộ Cách mạng Đông Dương là một bộ phận 
 phận của cách mạng Thế giới của cách mạng Thế giới
 Vị trí
 Ví dụ trong bài 20 “ Cuộc kháng chiến chống thực Pháp kết thúc 1953 – 
1954 ” giáo viên kết hợp sử dụng lược đồ, bảng biểu trống, trình bày diễn biến 
chiến cuộc Đông Xuân 1953 – 1954, sau đó hướng dẫn các em lập bảng biểu hoàn 
chỉnh. Từ đó hình thành cho học sinh nhận thức về sự phối hợp lien quân Việt lào. 
Các cuộc tiến công chiến lược của ta đã làm cho kế hoạch Na Va của pháp phá sản 
ntn
 Thời gian Sự kiện lịch sử
12/1953 Bộ đội chủ lực của ta tấn công Thị xã Lai Châu
Đầu tháng 12/1953 Liên quân Lào – Việt tấn công địch ở Trung Lào
Tháng 1/1954 Liên quân Lào – Việt tấn công địch ở Thượng Lào
Tháng 2/1954 Quân ta tấn công địch ở Bắc Tây Nguyên
 Sau khi học xong bài 20 cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc 1953 -1954 , 
giáo viên hướng dẫn học sinh về nhà xây dựng bảng niên biểu tổng hợp những sự 
kiện lớn trong tiến trình phát triển lịch sử Việt Nam từ 1930-1954 như sau:
 9 Do có sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng 
 đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh
 Nguyên Chủ Nhân dân ta yêu nước, đoàn kết, chiến 
 nhân quan đấu dũng cảm
 thắng 
 lợi của Xây dựng lực vũ trang lớn mạnh,hậu phư 
 cuộc hậu phương vững chắc
 kháng
 chiến Sự phối hợp chiến đấu và đoàn kết của ba 
 chống nước Đông Dương.
 Pháp
 Sự ủng hộ, giúp đỡ của các nước, nhất là 
 Khách của Liên Xô, Trung Quốc và các nước 
 quan XHCN
 Sự giúp đỡ của các lực lượng dân chủ tiến 
 bộ, yêu chuộng hoà bình trên thế giới
 Như vậy với việc sử dụng bản đồ, lược đồ, sơ đồ, bảng biểu trong quá trình 
giảng dạy làm cho tiết học trở nên sôi nổi, gây được sự chú ý tập trung của học 
sinh, phát huy khả năng độc lập tư duy cũng như khả năng khái quát tổng kết kiến 
thức lịch sử của học sinh. Chính vì lẽ đó, trong các giờ dạy lịch sử nếu có điều kiện 
cho phép, giáo viên nên tích cực sử dụng có hiệu quả các loại đồ dùng trực quan 
này.
 Tóm lại: sử dụng hình vẽ, tranh ảnh trong sách giáo khoa, cũng như sử dụng 
các đồ dùng trực quan do giáo viên và học sinh tự sưu tầm, tự làm, bổ sung cho 
sách giáo khoa là một điều hết sức cần thiết có tác dụng lớn lao trong dạy học lịch 
sử. Đây là phương tiện quan trọng tạo nên hình ảnh lịch sử. Song khi sử dụng giáo 
viên cần chú ý đến các yêu cầu của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học 
lịch sử
 11 phải góp phần đào tạo thế hệ trẻ, trong đó có lịch sử. Bộ môn lịch sử ở trường phổ 
thông có chức năng, nhiệm vụ to lớn trong việc đào tạo con người Việt Nam vừa có 
trình độ năng lực khoa học vừa thấm nhuần truyền thống dân tộc, có năng lực tư 
duy sáng tạo để hội nhập với thế giới và khu vực. Để đáp ứng được yêu cầu trên, 
cần phải có sự đổi mới về phương pháp dạy học môn Lịch sử mà trong đó phương 
pháp sử dụng đồ dùng trực quan có hiệu quả là một trong những nhân tố góp phần 
to lớn để đạt được mục tiêu giáo dục trong dạy học lịch sử cả về mặt giáo dưỡng, 
giáo dục và phát triển nhân cách cho học sinh.
 Biển học là vô bờ. Tôi nghĩ rằng mỗi thầy cô giáo đều có những biện pháp riêng để 
nâng cao chất lượng dạy học lịch sử. Trong phạm vi hạn hẹp của đề tài, tôi chỉ mạn phép 
nêu lên “Một số kinh nghiệm về việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học 
lịch sử việt Nam lớp 12 giai đoạn 1930 – 1954 ” mà bản thân đã thực hiện trong quá 
trình giảng dạy và đạt được một số hiệu quả nhất định. Thiết nghĩ rằng, những kinh 
nghiệm trên ít nhiều có thể giúp quý thầy cô tham khảo, bổ sung và ứng dụng trong quá 
trình giảng dạy của mình nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử. Những thiếu sót 
trong quá trình viết đề tài là điều không thể tránh khỏi, rất mong được sự góp ý chân 
thành của quý thầy cô.
Xác nhận của BGH.......................................................................01/06/2016
 Tôi xin cam đoan đây là SKKN 
 của mình viết, không sao chép
 nội dung của người khác
 Người viết
 Nguyễn Văn Thắng
 13