Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh trong ôn thi THPT Quốc gia qua phần dạy các nước Á, Phi và Mĩ latinh (1945-2000) Lịch sử lớp 12 THPT

 MỤC LỤC
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................1
I.1. Lý do chọn đề tài........................................................................................1
I.2. Tính mới của đề tài....................................................................................2
I.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................2
I.3.1. Đối tượng nghiên cứu .............................................................................2
I.3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................2
I.4. Mục Tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................2
I.5. Phương pháp nghiên cứu................................................................3
I.5.1. Phương pháp luận ....................................................................................3
I.5.2. Phương pháp thực hiện cụ thể ..............................................................3
I.6. Dự báo đóng góp của đề tài......................................................................3
I.7. Cấu trúc của đề tài.....................................................................................4
PHẦN II: NỘI DUNG .......................................................................................5
II.1. Cơ sở lí luận: .............................................................................................5
II.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.......................5
II.1.2. Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá môn Lịch sử ...................5
II.1. 3. Khái niệm tổ chức hoạt động tự học lịch sử cho học sinh trong 
dạy học lịch sử ở trường phổ thông ................................................................6
II.1.4. Tầm quan trọng của việc hướng dẫn hoạt động tự học lịch sử 
cho học sinh.........................................................................................................6
II.2. Cơ sở thực tiễn: ..............................................................................8
II.2.1. Thuận lợi. ................................................................................................8
II.2.2. Khó khăn .................................................................................................8
II.3. Một số giải pháp nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh 
qua phần dạy Lịch sử các nước Á, Phi và Mĩ la tinh (1945-2000).......11
II.3.1. Xây dựng kế hoạch hướng dẫn HS tự học ôn thi THPT Quốc gia
........................................................................................................... 11
II.3.2. Xây dựng nội dung, kế hoạch chương trình hướng dẫn học sinh 
tự học.....................................................................................................12
II.3.3. Hình thành các kỹ năng phân dạng bài tập trong bài thi trắc 
nghiệm cho HS .................................................................................................18
II.3.4. Hướng dẫn HS hình thành kỹ năng làm bài thi trắc nghiệm ......28 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
I.1. Lý do chọn đề tài:
 Nghị quyết Trung ương V khóa 8 nêu rõ: “Tập trung sức nâng cao chất 
lượng dạy và học, tạo ra năng lực tự học, tự sáng tạo của học sinh, sinh viên; 
Bảo đảm mọi điều kiện và thời gian tự học cho học sinh, sinh viên, phát triển 
mạnh mẽ phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn 
dân”. Ngày 04/11/2013 tại Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa 
XI đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản và toàn diện giáo 
dục. Nghị quyết chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào 
tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu 
trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. 
Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với 
giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”,Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 
cũng chỉ rõ các nhóm năng lực mà học sinh cần đạt được. Trong đó, năng lực tự 
chủ và tự học được xem là nhóm năng lực quan trọng nhất đối với học sinh.
 Hiện nay, học sinh trung học phổ thông còn nhiều vướng mắc, khó khăn 
khi học tập, chưa thực sự dành nhiều thời gian cho việc tự học, chưa xây dựng 
và rèn luyện kĩ năng tự học hợp lí. Mặt khác, do nhiều nguyên nhân nên giáo 
viên chỉ lo thực hiện chức năng giảng dạy của mình mà ít quan tâm đến rèn 
luyện kĩ năng toàn diện cho học sinh trong đó có kĩ năng tự học. Vì vậy, mỗi 
nhà trường cần đưa phương pháp tự học vào mục tiêu dạy học. Bởi lẽ, nó không 
chỉ cần thiết cho học sinh khi còn ngồi trên ghế nhà trường mà cả khi học lên 
bậc đại học, ra trường hòa nhập với xã hội, trong suốt cuộc đời. Khi tự học, mỗi 
học sinh hoàn toàn có điều kiện để tự nghiền ngẫm những vấn đề nảy sinh trong 
học tập theo một cách riêng với những yêu cầu và điều kiện thích hợp. Điều đó 
không chỉ giúp bản thân học sinh nắm được vấn đề một cách chắc chắn và bền 
vững; chủ động bồi dưỡng phương pháp học tập và kĩ năng vận dụng tri thức mà 
còn là dịp tốt để rèn luyện ý chí và năng lực hoạt động độc lập sáng tạo. Đó là 
những phẩm chất mà chỉ có chính bản thân học sinh tự rèn luyện kiên trì mới có 
được, không một ai có thể cung cấp hay làm thay. Thực tế cũng đã chứng minh, 
mỗi thành công của học sinh trên con đường học tập không bao giờ là kết quả 
của lối học tập thụ động.
 Xuất phát từ những trăn trở đó cùng với những kiến thức, kinh nghiệm tự 
nghiên cứu, sáng tạo, đổi mới trong quá trình dạy học để giúp học sinh tiếp cận 
kỳ thi THPT quốc gia. Tôi quyết định tiến hành nghiên cứu đề tài: “ Một số giải 
pháp nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh trong ôn thi THPT Quốc 
gia qua phần dạy các nước Á, Phi Và Mĩ latinh (1945-2000) Lịch Sử lớp 12 
THPT”.
 Hy vọng những vấn đề tôi nêu ra ở đây sẽ góp một phần nhỏ trang bị 
những kĩ năng tự học, tự rèn luyện bổ ích và hiệu quả cho các em học sinh nói 
chung và các em học sinh lớp 12 trường THPT Cát Ngạn nói riêng.
 1 - Nghiên cứu, tổng hợp và khái quát hóa các cơ sở lý luận của đề tài.
 - Điều tra thực trạng việc dạy học, ôn thi THPT Quốc gia môn Lịch sử tại 
trường THPT Cát Ngạn, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, từ việc thấy được 
những hạn chế của việc dạy và học, để tìm ra giải pháp mới giúp cho hoạt động 
dạy và học hiệu quả hơn.
 - Nghiên cứu hiệu quả của việc áp dụng đổi mới phương pháp dạy học 
theo hướng tiếp cận Kỳ thi THPT Quốc gia vào dạy học môn Lịch sử.
 - Nghiên cứu và đề xuất một số phương pháp hướng dẫn HS tự học để ôn 
thi THPT Quốc gia môn Lịch sử tại trường.
 - Xây dựng hệ thống ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm trong dạy học môn 
Lịch sử phần lịch sử các nước Á, Phi, Mĩ la tinh (1945-2000).
I.5. Phương pháp nghiên cứu
I.5.1. Phương pháp luận
 - Cơ sở phương pháp luận của sáng kiến là dựa trên cơ sở lý luận chủ 
nghĩa Mác – Lênin.
 - Tư tưởng Hồ Chí Minh; chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và 
Nhà nước về giáo dục nói chung, lịch sử nói riêng.
I.5.2. Phương pháp thực hiện cụ thể
 - Nghiên cứu lý thuyết: Đọc và nghiên cứu SGK, sách tài liệu chuẩn kiến 
thức kỹ năng lịch sử lớp 12, đề minh họa, đề thi thử nghiệm của Sở GDĐT và 
các tài liệu về giáo dục, các công trình nghiên cứu về đổi mới PPDH theo hướng 
tiếp cận kỳ thi THPT Quốc gia.
 - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành dạy học có đối chứng 
một chương trong chương trình để rút ra những kết luận khái quát và đề xuất 
một số biện pháp sư phạm.
 - Phương pháp khảo sát: Tiến hành phiếu thăm dò ý kiến đổi mới phương pháp 
dạy của giáo viên, ý kiến tiếp thu bài của học sinh, khảo sát những mong muốn của HS. 
Từ đó tổng kết, đánh giá để đưa ra phương pháp phù hợp với từng nhóm đối tượng.
 - Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phương pháp thống kê xác 
suất toán học để xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm đối với hai nhóm: Đối 
chứng và thực nghiệm nhằm rút ra kết luận khái quát, chứng minh tính khả thi 
của đề tài.
 Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của phép biện chứng 
duy vật: Lôgic, lịch sử, phân tích, tổng hợp, so sánh, lập luận ... để giải quyết nội 
dung đề tài.
I.6. Dự báo đóng góp của đề tài
 Trong khuôn khổ và phạm vi nghiên cứu của đề tài, hy vọng sẽ giúp các 
em có thêm những phương pháp, những kĩ năng tự học, tự rèn luyện nâng cao
 3 PHẦN II: NỘI DUNG
 II.1. Cơ sở lí luận:
 II.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
 Nghị quyết TW khóa VIII khẳng định, đổi mới phương pháp giáo dục, 
đào tạo khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện, thành lập nếp tư duy sáng 
tạo của người học. Từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và phương pháp 
hiện đại vào quá trình dạy học. Và thông qua việc đưa sơ đồ tư duy vào dạy học 
ở trường THPT, người giáo viên phải có kĩ năng vận dụng tốt thì chất lượng tiết 
dạy mới có hiệu quả cao. Ngày 08/10/2014 Bộ GD và ĐT ban hành công văn số 
5555/BGDĐT- GDTrH về việc hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới 
PPDH và kiểm tra đánh giá, tổ chức và quản lý các hoạt động chuyên môn của 
trường trung học/ trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng. Trong đó nêu rõ 
nội dung sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn về đổi mới PPDH và KTĐG là xây 
dựng các chuyên đề dạy học và biên soạn câu hỏi bài tập.
 Thực hiện nội dung Nghị quyết 29 và công văn 5555 của Bộ GDĐT, Sở 
GDĐT Nghệ An đã tổ chức tập huấn: Đổi mới kiểm tra đánh giá, ma trận đề và 
ra đề thi trắc nghiệm, ban hành các công văn hướng dẫn cụ thể, tổ chức thực 
hiện đổi mới PHDH và KTĐG. Đây chính là căn cứ đồng thời cũng là đòi hỏi 
GV phải thực hiện việc đổi mới PPDH và KTĐG.
 II.1.2. Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá môn Lịch sử.
 - Mức độ biết: Kiểm tra kiến thức cơ bản về lịch sử trong chương trình, 
SGK nhưng tránh kiểm tra ghi nhớ máy móc quá nhiều sự kiện, ngày tháng, con 
số Mức độ này nên tập trung vào những phần trọng tâm cơ bản. Phần Lịch sử 
Các nước Á, Phi và Mĩ la tinh (1945-2000) trong ôn thi THPT quốc gia chỉ nên 
tập trung vào những nội dung như: Cuộc nội chiến 1946 – 1949 ở Trung Quốc; 
Những biến đổi về kinh tế, chính trị, xã hội ở Đông Nam Á trước và sau chiến 
tranh thế giới thứ hai; Quá trình thành lập, mục tiêu và phát triển của Hiệp hội 
các nước Đông Nam Á (ASEAN); Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam khi 
gia nhập tổ chức này; cuộc đấu tranh giành độc lập ở Ấn Độ và những thành tựu 
trong công cuộc xây dựng đất nước; Các giai đoạn phát triển và thắng lợi của 
Cách mạng giải phóng dân tộc ở Châu Phi từ 1945 đến nay; Các giai đoạn phát 
triển và thắng lợi của Cách mạng giải phóng dân tộc ở Mỹ La Tinh từ 1945 đến 
nay.
 - Mức độ hiểu: Kiểm tra hiểu biết lịch sử của HS. Ở mức độ này đòi hỏi 
HS phải hiểu bản chất sự kiện, hiện tượng (phần kiến thức trọng tâm cơ bản đã 
đề cập ở trên), từ đó biết khái quát, xâu chuỗi các sự kiện lịch sử, lý giải được 
mối quan hệ giữa sự này với sự kiện khác.
 - Mức độ vận dụng: kiểm tra năng lực, phẩm chất của học sinh (theo 
hướng mở, tích hợp, liên môn, gắn với các vấn đề thực tiễn). Đòi hỏi trên cơ sở 
hiểu bản chất sự kiện, hiện tượng lịch sử, yêu cầu HS đánh giá nhận xét, bày tỏ
 5 Việc hướng dẫn hoạt động tự học cho học sinh là một vấn đề có tính cấp 
thiết trong quá trình dạy và học ngày nay. Giúp học sinh được phát triển toàn
diện trên các mặt: giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.
 Về mặt bồi dưỡng nhận thức: Hướng dẫn hoạt động tự học lịch sử giúp 
học sinh hiểu sâu, mở rộng kiến thức
 Kiến thức lịch sử ở trường phổ thông là vô cùng rộng lớn, song thời gian 
học ở trên lớp rất ít. Do đó, việc lĩnh hội kiến thức của học sinh hết sức khó 
khăn, các em luôn cảm thấy mệt mỏi khi phải nhồi nhét vào đầu óc mình quá 
nhiều sự kiện, hiện tượng với những chi tiết về thời gian, ngày tháng, nhân vật, 
địa danh...
 Thông qua việc hướng dẫn học sinh tự học không chỉ giúp các em nắm 
vững kiến thức một cách chính xác, vững chắc, mà còn giúp học sinh củng cố, 
mở rộng, hiểu sâu kiến thức. Việc học tập lịch sử sẽ trở nên hứng thú, hấp dẫn 
hơn.
 Về mặt kỹ năng: Hướng dẫn việc tự học lịch sử góp phần phát triển cho 
học sinh các năng lực nhận thức, năng lực thực hành và các kỹ năng, kỹ xảo.
 Nhận thức lịch sử của học sinh trong học tập ở trường phổ thông là quá 
trình đi từ “biết” đến “hiểu” và cuối cùng là “vận dụng”. Bởi khi học lịch sử 
không phải chúng ta thuộc lòng tất cả những sự kiện, hiện tượng mà quan trọng 
là các em nhận thức được gì khi học xong những tri thức đó.
 Thông qua việc hướng dẫn hoạt động tự học, người dạy đã hình thành và 
phát triển toàn diện các em về năng lực nhận thức (tri giác, tưởng tượng, trí nhớ, 
tư duy...); năng lực thực hành (chế tạo, sử dụng các đồ dùng trực quan khi cần 
thiết); các kĩ năng, kỹ xão như phân tích, so sánh, đánh giá các sự kiện hiện 
tượng lịch sử; kỹ năng hình thành kiến thức, kỹ năng xử lý thông tin, kỹ năng 
sưu tầm sử dụng tài liệu tham khảo...Tất cả các yếu tố đó đều cần thiết cho quá 
trình học tập của học sinh.
 Về mặt thái độ: Tổ chức hoạt động tự học sẽ góp phần hình thành ở học sinh 
những phẩm chất tốt đẹp: tự giác, tích cực, độc lập, kiên nhẫn, tự tin, sáng tạo
 Hướng dẫn hoạt động tự học cho học sinh không chỉ giúp các em nắm 
vững kiến thức lịch sử, từ đó giáo dục cho học sinh những tư tưởng, tình cảm tốt 
đẹp, mà qua các hoạt động tự học ở nhà giáo viên còn hình thành ở các em 
những phẩm chất, thái độ như tính tự giác, tích cực, độc lập, kiên nhẫn, tự tin và 
chuyên cần trong lao động học tập "Tính tích cực nhận thức là trạng thái của học 
sinh đặc trưng ở khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ, và nghị lực cao trong quá 
trình nắm vững kiến thức”.
 Như vậy từ nội dung đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT, đổi mới PPDH 
và KTĐG, đặc biệt những điểm mới trong phương án thi THPT quốc gia liên 
quan trực tiếp đến bộ môn Lịch sử là cơ sở lý luận quan trọng cho việc đổi mới 
PPDH của GV môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay.
 7