Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp 12 thông qua dạy học chủ đề Phương trình, bất phương mũ và lôgarit

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT ĐÔ LƯƠNG 2 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 TÊN ĐỀ TÀI: 
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO 
HỌC SINH LỚP 12 THÔNG QUA DẠY HỌC CHỦ ĐỀ: PHƯƠNG TRÌNH, 
 BẤT PHƯƠNG MŨ VÀ LÔGARIT 
 LĨNH VỰC: TOÁN HỌC 
 Tác giả: Trần Thị Minh Huế 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2022 
 1 
 1.5. Thực trạng của vấn đề dạy – tự học hiện nay 7 
1.5.1. Khái quát về địa bàn và mẫu phiếu khảo sát 7 
1.5.2. Kết quả khảo sát thực trạng phát huy năng lực tự học cho học sinh 
 7 
trong dạy học môn Toán ở trường THPT 
1.5.3. Đánh giá thực trạng phát huy năng lực tự học môn Toán ở các 
 9 
trường THPT trên địa bàn nơi công tác 
Chương 2: Một số biện pháp nhằm phát huy năng lực tự học cho 
học sinh trong dạy học chủ đề Phương trình, bất phương trình mũ 11 
và lôgarit 
2.1. Chủ đề Phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit ở trường 
 10 
THPT 
2.1.1. Mục tiêu của chủ đề 11 
2.1.2. Nội dung và phân phối chương trình của chủ đề 11 
2.2. Những định hướng về một số biện pháp nhằm phát huy NLTH cho 
 11 
HS 
2.3. Một số biện pháp nhằm phát huy NLTH cho HS thông qua dạy học 
 12 
chủ đề Phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit 
2.3.1. Biện pháp 1: Gợi động cơ, hứng thú trong học tập và kích thích 
 12 
nhu cầu tự học của HS 
2.3.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi, phiếu học tập và bài tập nhằm phát 
 13 
huy NLTH cho HS 
2.3.2.1. Xây dựng hệ thống câu hỏi 13 
2.3.2.2. Phiếu học tập. 16 
2.3.3. Biện pháp 3: Rèn luyện một số hoạt động trí tuệ cơ bản cho HS 18 
2.3.3.1. Phân tích và tổng hợp 18 
2.3.3.2. Tìm tòi lời giải bài toán bằng nhiều cách 23 
2.3.4. Biện pháp 4: Tổ chức các hoạt động tự học cho HS trong quá 
 25 
trình dạy học 
2.3.4.1. Kỹ năng đọc SGK, sử dụng tài liệu tham khảo 25 
2.3.4.2. Dạy học theo nhóm 27 
 3 
 DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT 
 Chữ cái viết tắt Chữ đầy đủ 
HS Học sinh 
GV Giáo viên 
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 
SGK Sách giáo khoa 
ĐC Đối chứng 
TN Thực nghiệm 
NL Năng lực 
NLTH Năng lực tự học 
THPT Trung học phổ thông 
 5 
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Đề tài nghiên cứu một số giải pháp giúp học sinh lớp 12 phát huy năng lực 
tự học về chủ đề phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit. Nhằm mục đích hỗ 
trợ học sinh lớp 12 rèn luyện phương pháp tự học và ôn tập tốt cho kì thi tốt ngiệp 
THPT, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán ở trường THPT. 
3. Nhiệm vụ nghiên cứu 
 Xác định cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát huy năng lực tự học cho học 
sinh lớp 12 thông qua dạy học chủ đề: Phương trình, bất phương trình mũ và 
lôgarit. Từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy năng lực tự học cho học 
sinh giúp các em đạt hiệu quả cao trong học tập. 
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 
 4.1. Đối tượng nghiên cứu 
- Các biện pháp nhằm phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp 12 qua dạy học 
chủ đề : Phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit. 
- Các tài liệu liên quan đến đề tài, SGK Giải tích 12, các diễn đàn internet; các đề 
thi tốt nghiệp THPT. 
 4.2. Phạm vi nghiên cứu 
- Nội dung: Nghiên cứu một số biện pháp nhằm phát huy năng lực tự học cho học 
sinh qua chủ đề “Phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit” Giải tích 12. 
- Không gian nghiên cứu: Đề tài được triển khai nghiên cứu cho học sinh khối 12 
tại các trường THPT trong huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. 
- Thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu áp dụng cho học sinh khối 12 tại đơn vị công 
tác trong 2 năm học 2020 -2021 và 2021 – 2022. 
5. Phương pháp nghiên cứu 
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu. 
- Phương pháp điều tra. 
- Phương pháp thống kê. 
- Phương pháp phân tích, tổng hợp. 
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 
6. Điểm mới của đề tài nghiên cứu 
- Về lý luận: Góp phần làm rõ cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng các biện 
pháp nhằm phát huy năng lực tự học của HS THPT. 
- Về thực tiễn: 
+ Điều tra, đánh giá được thực trạng việc vận dụng các biện pháp nhằm phát huy 
năng lực tự học cho HS THPT. 
 7 
 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
 Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học môn Toán theo hướng phát 
 huy năng lực tự học cho học sinh ở trường THPT 
 1.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm 
 Trong lịch sử GD ở Việt Nam, hoạt động TH cũng được chú ý và đề cập đến 
từ rất lâu. Vấn đề TH, tổ chức các hoạt động TH và nghiên cứu TH đã được nhiều 
nhà GD học đề cập đến một cách trực tiếp hay gián tiếp. Hầu hết các nhà GD đều 
tập trung nghiên cứu các hoạt động TH của người học, các biện pháp sư phạm của 
người dạy nhằm nâng cao chất lượng TH của người học, phương pháp viết tài liệu 
hướng dẫn người học TH. Tiêu biểu trong nghiên cứu về vấn đề này là các tác giả 
Nguyễn Cảnh Toàn, Lê Khánh Bằng, Nguyễn Kì, Bùi Văn Nghị, Nguyễn Bá 
Kimvà nhiều nhà GD khác. 
 Như vậy, TH là hoạt động độc lập của bản thân mỗi người học, để tự mình 
chiếm lĩnh các kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo một cách tự giác, tích cực và chủ động. 
Vấn đề TH được các tác giả tập trung nghiên cứu sâu dưới nhiều góc độ và đưa ra 
một số giải pháp khác nhau nhằm nâng cao khả năng TH của người học. Do đó TH 
rất cần thiết không chỉ đối với mỗi cá nhân người học mà nó còn liên quan đến 
chiến lược phát triển GD chung của đất nước. 
 Các đề tài SKKN viết về năng lực tự học chủ yếu tập trung vào các phương 
pháp và hình thức tổ chức gắn với một nội dung cụ thể như:“ Phát triển tư duy và 
năng lực tự học qua hệ thống bài tập tìm số hạng tổng quát của dãy số” Năm 2019 
của tác giả Cao Xuân Hùng “ Giúp học sinh hình thành tính tích cực, tự giác, chủ 
động và đồng thời phát triển năng lực tự học qua việc xây dựng hệ thống bài tập từ 
một bài tập ban đầu theo nhiều hướng khác nhau ” năm 2014 của tác giả Nguyễn 
Trường Sơn; “ Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trung học cơ sở trong dạy 
học khái niệm toán học ” năm 2015 của tác giả Nguyễn Thị Hiền. Trong các công 
trình nghiên cứu, sách, bài viết mà tác giả đề tài sưu tầm được, chưa có công trình 
nào nghiên cứu chuyên sâu về rèn luyện năng lực tự học cho học sinh thông qua 
dạy học chủ đề phương trình, bất phương trình mũ và lôgarit. Đó là "khoảng trống" 
về lý luận và thực tiễn đòi hỏi đề tài Sáng kiến phải làm rõ. Kết quả nghiên cứu của 
đề tài sẽ có những đóng góp về lý luận và thực tiễn đối với năng lực tự học cho học 
sinh trong trường THPT hiện nay. 
1.2. Lý thuyết về tự học 
1.2.1. Khái niệm tự học 
 Theo tác giả Nguyễn Cảnh Toàn, tự học được định nghĩa như sau: “Tự học 
là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ: quan sát, so sánh, phân 
tích, tổng hợp,  và có khi cả cơ bắp cùng các phẩm chất của mình, rồi cả động 
cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan để chiếm lĩnh một lĩnh vực nào đó 
của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình”. 
 9 
 - Tự học cá nhân: Làm việc cá nhân là hoạt động của mỗi HS để tác động 
vào kiến thức. Mỗi cá nhân tự định hướng nhiệm vụ, tự nghiên cứu SGK, quan sát 
phương tiện trực quan hay làm thí nghiệm dưới sự hướng dẫn của GV. Sau đó trao 
đổi kết quả với bạn bên cạnh hoặc với GV, từ đó hình thành kiến thức, kĩ năng. 
 - Tự học theo nhóm: Tổ chức dạy học theo nhóm kết hợp với thảo luận là 
giải pháp về tổ chức nhằm đảm bảo quá trình học tập diễn ra tích cực và hiệu quả. 
Thông qua môi trường học tập hợp tác, HS không chỉ học được tri thức, kinh 
nghiệm, thái độ mà còn học được các kĩ năng thực hành, kĩ năng hợp tác. 
1.2.5. Những kĩ năng cần có khi tự học 
 Hoạt động tự học bao gồm các nhóm kỹ năng cơ bản sau: 
 - Kỹ năng định hướng 
 - Kỹ năng lập kế hoạch học tập 
 - Kỹ năng thực hiện kế hoạch 
 - Kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm 
1.3. Năng lực tự học (NLTH) 
1.3.1. Khái niệm năng lực tự học 
 Năng lực tự học (NLTH) là khả năng của bản thân người học tự giải quyết 
những vấn đề đặt ra một cách nhanh chóng và hiệu quả bằng cách áp dụng kiến 
thức đã lĩnh hội vào những tình huống, những hoạt động thực tiễn để tìm hiểu thế 
giới xung quanh và có khả năng biến đổi nó. 
1.3.2. Cấu trúc năng lực tự học 
 Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (Bộ GD&ĐT, 2017), cấu 
trúc của NLTH bao gồm 3 NL thành phần như sau: 
 - NL xác định mục tiêu học tập, bao gồm: Xác định nhiệm vụ học tập, tự đặt 
mục tiêu học tập. 
 - NL lập kế hoạch và thực hiện cách học, bao gồm: Lập kế hoạch học tập, 
thực hiện kế hoạch học tập (chủ động tiếp nhận thông tin từ sách giáo khoa, kênh 
chữ, kênh hình), từ tài liệu tham khảo; lưu giữ thông tin có chọn lọc). 
 - NL đánh giá và điều chỉnh việc học, bao gồm: Nhận ra và điều chỉnh được 
những sai sót, hạn chế của bản thân khi được GV, bạn bè góp ý; chủ động tìm kiếm 
sự hỗ trợ của người khác khi gặp khó khăn trong học tập. 
1.4. Quy trình thiết kế và tổ chức dạy học tự học cho học sinh 
 Chúng tôi tiến hành xây dựng hai giai đoạn của quy trình thiết kế và tổ chức 
bài học theo hướng rèn luyện NLTH cho HS. 
 11 
 Câu hỏi Mức độ SL TL % 
 Đã biết từ lâu 19 86,4 
Câu 1: Quý thầy cô có nghe 
nói đến việc “dạy học có tự Mới biết 3 13,6 
học” cho học sinh chưa? 
 Chưa từng nghe 0 0 
 Kiểm tra đánh giá 4 18,2 
Câu 2: Thầy (cô) chọn hình 
thức nào để tổ chức cho học Dạy kiến thức mới 6 27,3 
sinh tự học? 
 Chuẩn bị bài ở nhà 12 54,5 
 Rất cần thiết 19 86,4 
Câu 3: Theo thầy cô việc rèn 
luyện NLTH cho học sinh Cần thiết 3 13,6 
trong dạy học toán học là? 
 Không cần thiết 0 0 
Câu 4: Quý thầy cô có tổ chức Thường xuyên 1 4,5 
các hoạt động theo hướng rèn 
 Thỉnh thoảng 12 54,5 
luyện NLTH cho học sinh 
trong dạy học không? Chưa bao giờ 9 41 
 Thuyết trình 7 31,8 
 Đàm thoại 6 27,3 
Câu 5: Trong quá trình dạy 
học Toán học, quý thầy cô chủ Giải quyết vấn đề 4 18,2 
yếu sử dụng PPDH nào để rèn 
 Làm việc với SGK, tài liệu 
luyện NLTH cho học sinh? 3 13,6 
 khác nâng cao NLTH 
 Ý kiến khác 2 3,5 
 Tiếp thu bài mới dễ dàng hơn 7 31,8 
Câu 6: Theo quý thầy cô việc 
 Hiểu sâu hơn về nội dung bài 
làm bài ở nhà và xem bài 6 27,3 
trước có tác dụng gì đối với học 
học sinh khi các em học trên Hứng thú hơn khi học bài mới 4 18,2 
lớp? 
 Ý kiến khác: Cả 3 lí do trên 5 22,7 
Câu 7: Theo quý thầy cô việc Thuận lợi: Phù hợp với xu hướng phát triển 
dạy học theo hướng rèn luyện của thế giới; được sự quan tâm của các 
NLTH cho học sinh có những ngành, các cấp; HS tích cực, sáng tạo hơn và 
 13