Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn xây dựng và làm việc với Bảng kiến thức trong dạy, học Địa lí 12 theo hướng tích cực

 SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NINH THUẬN
 TRƯỜNG THPT TÔN ĐỨC THẮNG
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Hướng dẫn xây dựng và làm việc
với Bảng kiến thức trong dạy, học Địa lí 
 12 theo hướng tích cực
 Người thực hiện: Trần Văn Bằng
 Ninh Hải, tháng 4 năm 2010 Tran
 g
I ĐẶT VẤN 1
 ĐỀ.....................................................................................................
1 Tình hình thực 1
 tế..................................................................................................
2 Cơ cở lý luận và pháp 1
 lý......................................................................................
2.1 Định hướng đổi mới PPDH và chương tình giáo dục phổ 1
 thông.........................
2.2 Bảng kiến 2
 thức(BKT)..........................................................................................
 .
2.2.1 Quan niệm về Bảng kiến 2
 thức:.............................................................................
2.2.2 Các loại Bảng kiến 2
 thức.......................................................................................
3 Phạm vi yêu cầu và giải pháp các vấn 2
 đề.............................................................
II QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI 3
 PHÁP...............................................
1 Lập 3
 bảng....................................................................................................
 ...........
1.1 Cách xây dựng 3
 BKT.............................................................................................
1.2 Một số lưu ý khi xây dựng 3
 BKT..........................................................................
2 Cách sử dụng Bảng kiến thức trong quá trình dạy học địa 3
 lý..............................
III ĐÁNH GIÁ HIỆU 9
 QUẢ....................................................................................
1 Đánh giá 9
 chung..................................................................................................
 ..
1.1 Ưu 9
 điểm....................................................................................................
 ...........
1.2 Nhược 10
 điểm....................................................................................................
 ...... Thực tế, việc xây dựng Bảng kiến thức và kết hợp với các phương pháp dạy 
 học ở trường phổ thông đã được nhiều giáo viên(GV) sử dụng. Thế nhưng, sử 
 dụng như thế nào cho có hiệu quả, nhuần nhuyễn là vấn đề bức thiết cho GV nói 
 chung và GV Địa lý nói riêng.
 Mặt khác, chương trình SGK lớp 12 là một chương trình mới, rất phù hợp 
 cho phương pháp xây dựng và làm việc với Bảng kiến thức. Đồng thời, nội dung 
 phong phú và hấp dẫn chắc chắn sẽ mang đến cho học sinh nhiều hứng thú trong 
 các giờ học.
 Bản thân là một giáo viên, tôi muốn đóng góp sức mình vào sự nghiệp giáo 
 dục, điển hình là trong công cuộc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy 
 tính tích cực, chủ động, sáng tạo học tập của học sinh.
 Với thực tế trên, trong quá trình giảng dạy tôi rút ra được một số kinh 
 nghiệm về: “Hướng dẫn xây dựng và làm việc với Bảng kiến thức trong dạy, 
 học Địa Lí 12 theo hướng tích cực.” xin trình bày ra đây để các đồng nghiệp 
 xem xét, nếu được thì cũng có thể ứng dụng trong công tác giảng dạy của bản 
 thân.
2. Cơ cở lý luận và pháp lý:
2.1. Định hướng đổi mới PPDH và chương trình giáo dục phổ thông.
 Định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 
 4 khóa VII(1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII(12-1996), được thể chế 
 hóa trong Luật Giáo dục(2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo 
 Dục và Đào tạo, đặc biệt chỉ thị số 14(4-1999).
 Luật Giáo dục, điều 28.2, đã ghi “ phương pháp giáo dục phổ thông phải 
 phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc 
 điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm 
 việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến 
 tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
 Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Quyết định số 
 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo Dục và Đào tạo cũng 
 đã nêu: “ phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; 
 phù hợp với đặc trưng của môn học, đặc điểm của từng đối tượng học sinh, điều 
 kiện của từng lớp học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng hợp tác, rèn 
 luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại 
 niềm vui, hứng thú và trách nghiệm học tập cho học sinh”...
 Bảng kiến thức là cách tốt nhất trong qúa trình hệ thống hóa và khái quát 
 hóa kiến thức. Bảng kiến thức còn là một trong những phương pháp phát huy tính 
 tích cực độc lập, suy nghĩ tìm tòi, sáng tạo của học sinh, giúp học sinh nắm chắc 
 kiến thức và ghi nhớ bền vững.
 Đây là phương pháp học sinh làm việc là chủ yếu, thầy giáo chỉ là người 
 hướng dẫn. Nếu thầy biết áp dụng phương pháp, kết hợp với các phương pháp II. QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP:
 Sau đây là việc hướng dẫn lập và làm việc với Bảng kiến thức trong dạy
 học Địa lí 12, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS.
 1. Lập bảng.
 1.1. Cách xây dựng BKT.
 Việc xây dựng Bảng kiến thức trong dạy học địa lý được tiến hành theo các
 bước sau :
 Bước 1: Chọn kiến thức cơ bản tối thiểu và vừa đủ, mã hoá các kiến thức đó 
 một cách ngắn gọn, cô đọng, súc tích, nhưng phải phản ánh được nội dung cần 
 thiết.
 Bước 2: Thiết lập Bảng kiến thức phù hợp với những nội dung đã lựa chọn ở 
 bước 1(tương ứng với cột, hàng...).
 Bước 3: Hoàn thiện. Kiểm tra lại tất cả công việc đã thực hiện. Điều chỉnh 
 Bảng kiến thức phù hợp với nội dung dạy học logic nội dung, đảm bảo tính thẩm 
 mỹ và dễ hiểu.
 Ngoài ra, hiện nay chúng ta có thể sử dụng nhiều chương trình phần mềm 
 máy tính như: Sử dụng bộ phần mềm Microsoft Office chúng ta có thể xây dựng 
 và thiết kế các Bảng kiến thức một cách nhanh chóng, dễ dàng, cấu trúc thích 
 hợp...và có thể tạo cho Bảng kiến thức có rất nhiều hiệu ứng tùy vào phương pháp 
 giảng dạy của từng giáo viên trong quá trình giảng dạy bằng bài giảng điện tử để 
 từ đó nâng cao hiệu quả lĩnh hội tri thức của học sinh.
 Tuy nhiên cũng cần chú ý. Tùy vào các loại bảng và mục đích sử dụng để 
 làm gì, trong khâu nào của hoạt động dạy học mà ta có thể có các cách xây dựng 
 tương ứng.(ví dụ: bảng trống để kiểm tra bài cũ, học bài mới, bảng đầy đủ nội 
 dung để tổng hợp sử dụng khi ôn tập chương ...)
 1.2. Một số lưu ý khi xây dựng BKT.
 Để xây dựng Bảng kiến thức trong dạy học địa lý cần chú ý bảo đảm :
 Tính khoa học : nội dung Bảng kiến thức phải bám sát nội dung chuẩn chương
 trình, các mối liên hệ phải là bản chất, khách quan chứ không áp đặt, cưỡng ép.
 Tính sư phạm, tư tưởng: có tính khái quát cao, lược bỏ các kiến thức phụ, dễ 
 đọc, dễ nhớ. Qua Bảng kiến thức, học sinh thấy được các mối liên hệ khách quan, 
 biện chứng.
 Tính mỹ thuật: bố cục hợp lý, cân đối, nổi bật trọng tâm và các nhóm kiến thức,
 có thể dùng màu sắc làm rõ...
 2. Cách sử dụng Bảng kiến thức trong quá trình dạy học Địa lý: 
 2.1.Trong tiết học trên lớp
 - Kiểm tra bài cũ:
 Sử dụng Bảng kiến thức trong việc kiểm tra kiến thức cũ của HS đầu tiết 
 học. Giáo viên dùng bảng kiến thức trống (vẽ sẵn trên giấy hoặc thiết kế trong 
 phiếu học tập) để học sinh điền nội dung, để hoàn thiện Bảng kiến thức. Hoặc sử 
 dụng bảng đã hoàn thành yêu cầu HS rút ra nhận xét... thuận lợi.
 - ở vùng núi còn 
 nhiều khó khăn.
Đồng - Đồng bằng - Mật độ dân số - Trình độ thâm - Lúa cao sản ,
bằng châu thổ có cao nhất cả canh khá cao, lúa có chất
sông nhiều ô trũng. nước. đầu tư nhiều lao lượng cao.
Hồng - Đất phù sa - Dân có kinh động. - Cây thực
 sông Hồng và nghiệm thâm - áp dụng các phẩm, đặc biệt
 sông Thái Bình. canh lúa nước. giống mới, cao là các loại rau
 - Có mùa đông - Mạng lưới đô sản, công nghệ cao cấp. Cây ăn
 lạnh thị dày đặc: Các tiến bộ quả.
 thành phố lớn - Đay, cói.
 tập trung công - Lợn, bò sữa
 nghiệp chế biến. (ven thành phố
 - Quá trình đô lớn), gia cầm,
 thị hóa và công nuôi thủy sản
 nghiệp hóa nước ngọt (ở
 đang được đẩy các ô trũng),
 mạnh. thủy sản nước
 mặn, nước lợ)
 - Đồng bằng - Dân có kinh - Trình độ thâm - Cây công
 hẹp, vùng đồi nghiệm đấu canh tương đối nghiệp hàng
Bắc trước núi. tranh chinh thấp: Nông năm (lạc, mía,
Trung - Đất phù sa, đất phục tự nhiên. nghiệp sử dụng thuốc lá...)
Bộ feralit (có cả đất - Có một số đô nhiều lao động - Cây công
 badan). thị vừa và nhỏ, nghiệp lâu năm
 - Thường xảy ra chủ yếu ở dải (cà phê, cao
 thiên tai (bão, ven biển. Có su...).
 lụt), nạn cát một số cơ sở - Trâu, bò lấy
 bay, gió Lào. công nghiệp chế thịt; nuôi thủy
 biến. sản nước mặn,
 nước lợ.
Duyên - Đồng bằng - - Có nhiều - Trình độ thâm - Cây công
hải hẹp khá màu thành phó, thi canh khá cao. nghiệp hàng
Nam mỡ. xã dọc dải ven Sử dụng nhiều năm (mía, thuốc
Trung - Có nhiều vụng biển. lao động và vật lá)
Bộ biển thuận lợi - Điều kiện giao tư nông nghiệp. - Cây công
 cho nuôi trồng thông vận tải nghiệp lâu năm
 thủy sản. thuận lợi. (dừa)
 - Dễ bị hạn hán - Lúa.
 về mùa khô. - Bò thịt, lợn.
 - Đánh bắt và + Kết hợp BKT với hình (tranh ảnh, bản đồ) yêu cầu học sinh kết hợp với 
tranh ảnh, bản đồ và phương tiện khác phân tích, so sánh, phát hiện rút ra các 
kết luận.
Vd: HS quan sát bản đồ giao thông vận tải, kết hợp với bản đồ hành chính Việt 
Nam, hoặc Atlat Địa lí Việt Nam, xác định một số tuyến đường chính theo yêu 
cầu và điền vào bảng: Tên tuyến đường và tên các tỉnh, thành phố mà tuyến đường 
đó chạy qua, ý nghĩa.
 Tuyến đường Chạy qua các tỉnh, thành phố Ý nghĩa
Vd: HS quan sát bản đồ giao thông vận tải, kết hợp với bản đồ hành chính Việt 
Nam, hoặc Atlat Địa lí Việt Nam. Hãy Xác định các đầu mối giao thông chính : 
Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh. Nêu ý nghĩa của từng đầu mối. Ghi kết quả 
làm việc vào bảng:
 Tập trung
 Đầu mối giao thông Ý nghĩa
 các tuyến đường chính
+ Hướng dẫn HS làm việc nhóm theo phiếu học tập: Có thể dựa vào BKT soạn 
thảo phiếu học tập có hình thức tương tự, tổ chức cho HS hoạt động với kênh hình 
khác để hoàn thành phiếu, sau đó so sánh nội dụng phiếu với BKT, hoàn thiện 
phiếu học tập hoàn thiện bảng và nắm kiến thức.
Vd: Phiếu học tập :Ở bài: Đất nước nhiều đồi núi(tt)
 Nhiệm vụ: Đọc SGK mục b, quan sát hình 6, hãy điền vào bảng sau đặc 
điểm của địa hình đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long.
 Đồng bằng
Tiểu mục Đồng bằng sông Hồng
 sông Cửu Long
Nguyên nhân hình thành
Diện tích
Hệ thống đê/ kênh rạch
Sự bồi đắp phù sa
Tác động của thủy triều
Thông tin phản hồi:
 Đồng bằng
Tiểu mục Đồng bằng sông Hồng
 sông Cửu Long
Nguyên nhân hình thành Do phù sa sông Hồng Do phù sa sông Tiền và
 và sông Thái bình bồi sông Hậu bồi tụ.