Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh sử dụng phiếu học tập vào ôn thi THPT Quốc gia theo đề thi minh họa

 HƯỚNG DẪN HỌC SINH SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP VÀO ÔN THPT 
 QUỐC GIA MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỀ THI MINH HỌA
PHẦN I – MỞ ĐẦU
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 Hơn một năm trở lại đây, với cách đổi mới điểm xét tốt nghiệp THPT Quốc gia của Bộ 
GD – ĐT, vai trò của điểm thi THPT Quốc gia của các môn thi tăng lên rất đáng kể. Do 
vậy, để đủ điều kiện công nhận tốt nghiệp, học sinh phải nổ lực hơn ở việc nâng cao điểm 
số của các môn thi. Công tác ôn luyện chuẩn bị cho kì thi THPT Quốc gia của mỗi học sinh 
và nhà trường vì thế nên được đặc biệt chú trọng.
 Dạy ôn thi nói chung và ôn thi môn Địa lí nói riêng cũng góp phần đáng kể trong sứ 
mệnh chung đó.Với suy nghĩ, trăn trở của một giáo viên nhiều năm giảng dạy và ôn thi 
môn Địa lí ở trường trung học phổ thông của một huyện còn gặp nhiều khó khăn. Tôi mong 
muốn làm như thế nào để các em thấy rõ vai trò ôn luyện chuẩn bị cho kì thi THPT Quốc 
gia của các môn học nói chung và môn địa lí nói riêng trở thành vấn đề mà mỗi giáo viên 
bộ môn Địa lý chúng tôi rất quan tâm. 
 Hiện nay, với xu hướng chung ý thức học bài những môn học xã hội của các em rất 
kém và các em phải học rất nhiều môn học trước tình hình đó cùng với sự hoà nhập với xu 
thế phát triển của xã hội nói riêng và của toàn thế giới nói chung, bộ môn địa lí có một vị 
trí quan trọng trong việc xét tốt nghiệp cho các em sử dụng tổ hợp các môn KHXH để xét 
tuyển, nhằm giúp các em có cách học tập hiệu quả, phát huy được năng lực bản thân và 
dành được điểm số cao nhất với khả năng của mình, việc vận dụng phiếu học tập kết hợp 
với quá trình ôn tập theo đề thi minh họa của Bộ GD – ĐT ban hành là một giải pháp đúng 
đắn trong công tác ôn thi THPT Quốc gia cần được phát huy.
 Thực tế, vấn đề sử dụng phiếu học tập không còn là một phương pháp mới trong dạy 
học hiện nay. Tuy nhiên, việc kết hợp với việc ôn thi trung học phổ thông Quốc gia theo 
đề thi minh họa lại chưa được giáo viên sử dụng. Chính vì thế, xây dựng cho học sinh biết 
cách đưa phiếu học tập cá nhân vào vấn đề ôn thi THPT Quốc gia trở thành một hoạt động 
học tập tích cực là một giải pháp học tập hiệu quả. Chuyển vai trò học tập cho học sinh trên 
cơ sở tự học, tự sáng tạo để các em học tập tốt hơn.
 Một điều chắc chắn rằng, khi giáo viên giúp học sinh ý thức được rằng, việc xây 
dựng các loại phiếu học tập nếu được thực hiện tốt sẽ trở thành một cuốn sách bổ ích cho 
quá trình ôn thi mà tác giả cuốn sách đó chính là các em.
 1 - Chúng tôi sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuộc hai nhóm nghiên cứu lý 
 thuyết trong các bài học bộ môn và nghiên cứu thực tiễn quá trình ôn thi THPT 
 Quốc gia. 
- Dùng các phương pháp quan sát và điều tra để nắm bắt dữ số liệu qua các kì kiểm 
tra, thi để đưa ra kết luận.
- Dùng phương pháp thực nghiệm để đánh giá tính khoa học, tính khả thi của hệ 
thống biện pháp được đề xuất trong sáng kiến.
 3 + Phiếu bài tập nhận thức.
 1.1.3. Những chú ý khi xây dựng phiếu học tập:
 Giáo viên là người xây dựng phiếu học tập để học sinh trả lời.
 Giáo viên hướng dẫn học sinh xây dựng phiếu học tập để tự học.
 Học sinh tự xây dựng phiếu học tập theo từng bài, từng mức độ khác nhau
 Nên cho học sinh làm quen với những loại phiếu học tập khác nhau.
 Cần xác định cơ hội sử dụng phiếu học tập và loại hình phiếu thích hợp ở từng bài, 
từng chương.
 1.2. Ôn thi THPT Quốc gia môn địa lí theo đề thi minh họa:
 1.2.1. Đặc điểm đề minh họa:
Đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT hoàn toàn đáp ứng được việc nhận định khả năng xét tốt 
nghiệp và xét tuyển ĐH, CĐ; có sự phân hóa rõ ràng và đó là những căn cứ để định hướng 
cho các em học sinh ôn tập. Còn với nhiều em học sinh, sau khi xem kĩ và tập giải đề, các 
em tỏ ra rất phấn khởi, yên tâm ôn tập để chuẩn bị thật tốt cho kỳ thi.
 Học sinh lớp 12, khi chọn tổ hợp môn thi khoa học xã hội trong đó có môn địa lí, 
các em sẽ phải trải qua bài thi với thời lượng 40 câu hỏi trắc nghiệm, trả lời trong khoảng 
thời gian 50 phút. Để các em đạt được kết quả cao, người thầy giáo cần có phương pháp ôn 
thi và hướng dẫn các em ôn thi một cách phù hợp.
 Ôn thi THPT Quốc gia theo đề thi minh họa của Bộ GD – ĐT ban hành hàng năm là 
một phương thức ôn thi phù hợp và hiệu quả.
 1.2.2 Đặc điểm 
 Đề thi minh họa là đề thi do bộ GD – Đt ban hành hàng năm thuộc các môn thi 
THPT quốc gia, nó mang những đặc điểm sau:
 - Phản ánh cấu trúc của đề thi chính thức một cách tương đối chính xác
 - Số lượng, thời lượng, cấu trúc kiến thức mang tính đặc thù bộ môn
 - Độ khó tăng dần, có sự phân hóa rõ cho từng mức độ kiến thức.
 1.3. Kết hợp giữa phiều học tập và vấn đề ôn thi THPT Quốc gia.
1.3.1. Xây dựng phiếu học tập:
 Giáo viên giúp học sinh xây dựng phiếu học tập theo đề thi minh họa. Đây là bước 
quan trọng, tạo tiền đề cho các em biết cách tự xây dựng phếu học tập theo yêu cầu của 
giáo viên. Phiếu học tập các em xây dựng phải trên cơ sở phiếu học tập mẫu do giáo viên 
đưa ra để đảm bảo chất lượng
 5 Tăng cường sử dụng phương pháp tự xây dựng phiếu học tập, tuỳ từng bài, từng mức 
độ mà giáo viên yêu cầu học sinh xây dựng phiếu học tập theo hệ thống các câu hỏi.
 1.1. Học sinh cần phải nắm được: 
 Nội dung, bản chất của đề thi minh họa
 Hiểu được vấn đề của giáo viên đặt ra
 Vận dụng được khả năng của bản thân vào việc xây dựng phiếu học tập
 Kết hợp các vấn đề về kiến thức cũng như câu hỏi trong phiếu học tập và đề thi 
minh họa thành một chuổi kiến thức, kĩ năng mang tính logic. 
 1. 2. Rèn luyện cho học sinh các kĩ năng:
 Phân tích mối liên hệ giữa các bài học và hệ thống câu hỏi của đề minh họa.
 Phân tích mức độ tăng dần về độ khó của các câu hỏi trong đề thi.
 Vận dụng kiến thức đã học để đưa vào phiếu học tập, xây dựng các câu hỏi theo đề 
minh họa.
 Rèn luyện cho hoc sinh ý thức tự đưa ra được chuổi kiến thức cần ghi nhớ và kĩ 
năng xây dựng câu hỏi trắc nghiệm.
 1. 3. Xây dựng khả năng tự làm việc độc lập cho học sinh trong quá trình ôn 
thi.
 Hệ thống kiến thức cần ghi nhớ của mỗi bài được tinh giản để đưa vào phiếu học 
tập. Giáo viên trong quá trình giảng dạy cần hướng dẫn cụ thể cho các em qua các bài học 
trên lớp, từ đó chuyển giao nhiệm vụ cho học sinh.
 Dành thời gian cho học sinh xây dựng câu hỏi trắc nghiệm đảm bảo sự phù hợp giữa 
bài học và đề ti minh họa.
 Kiểm tra quá trình tự làm việc của các em trên lớp và ở nhà thông qua các phiếu học 
tập các em đã xây dựng và có những đánh giá thiết thực để các em tiến bộ hơn.
2. Xây dựng ma trận theo đề thi minh họa.
 2.1 Ma trận đề minh họa 2018 
Chương Tổng số 
 Nội dung đề minh họa Lý thuyết Thực hành
trình lớp câu hỏi
 Bài 1: Sự tương phản về trình độ 
 phát triển kinh tế- xã hội của các 1 1
11 nhóm nước.
 Bài 9: Nhật Bản 1 
 Bài 10: Trung Quốc 1 
 7 - Vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo 
 1
ngành ở Đồng bằng sông Hồng
- Vấn đề phát triển kinh tế - xã hội ở Bắc 
 1 1
Trung Bộ
- Vấn đề phát triển kinh tế - xã hội ở 
 1
Duyên hải Nam Trung Bộ
- Vấn đề khai thác thế mạnh ở Tây 
 1
Nguyên
- Vấn đề khai thác lãnh thổ theo chiều sâu 
 1
ở Đông Nam Bộ
- Vấn đề sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên 
 1
ở Đồng bằng sông Cửu Long.
- Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc 
 1
phòng ở Biển Đông và các đảo, quần đảo
- Các vùng kinh tế trọng điểm 1
V. Thực hành: kỹ năng làm việc với 15 10 2 2 1
- Atlat địa lí Việt Nam 11 10 1
- Bảng số liệu 1 1 (ĐNA)
- Biểu đồ 3 1 (tròn) 1 1
- Khác
VI. Địa lí 11 2 1 1
 - Khu vực Đông Nam Á 1 1
 23 Câu (57,5%) 17 Câu (42,5%)
Tổng cộng
 30% 20% 20% 30%
Số câu 40 13 10 10 7
3. Phát triển phiếu học tập theo ma trận đề thi minh họa
3.1. Xây dựng phiếu học tập với kiến thức mở theo ma trận
Trên cơ sở trợ giúp của giáo viên, học sinh xây dựng sơ đồ ôn tập theo từng bài. Mỗi bài, 
các em liệt kê ra các kiến thức cần nắm vững trên phiếu học tập.
Từ đó, học sinh sẽ có hệ thống các phiếu tự ôn tập theo trình tự các bài học theo sách giáo 
khoa. Đây chính là cơ sở ôn thi lí thuyết cho các em.
 9 12A9(38HS) 0 (0%) 15 (43%) 21 (43%) 2 (4,5%)
 12A10(34HS) 1 (2,4%) 15 (39%) 18(57,6%) 0 (0%)
 2. Nhược điểm:
 Quá trình thực hiện đề tài này, theo tôi quan sát trong quá trình giảng dạy thì còn 
hạn chế đối với những học sinh yếu kém, nên một phần nào đó gây sự chán nản cho các em 
trong quá trình giáo viên truyền thụ kiến thức.
 Đề tài chỉ mới thực hiện được trong phạm vi hẹp của phần Địa lí của chương trình 
lớp 12 .
 Học sinh còn tương đối vụng về trong xây dựng các loại phiều học tập cho riêng 
mình.
 2.3. Bài học kinh nghiệm
 Từ thực tiễn quá trình giảng dạy và kết quả cũng như tồn tại nêu trên, bản thân tôi 
rút ra được những bài học kinh nghiệm bước đầu sử dụng phương pháp thảo luận nhóm kết 
hợp với phiếu học tập như sau:
 2.3.1. Ở bước chuẩn bị:
 Xác định rõ mục tiêu hoạt động trong quá trình ôn tập.
 Phải lựa chọn các bài học mẫu, các bài học liên quan đến đề thi minh họa để làm ví 
dụ cụ thể cho các em
 Phải nắm vững tâm lí học tập của học sinh
 Phải dự kiến các câu hỏi và các phương án trả lời trong cùng một câu hỏi theo cùng 
mức độ.
 Cả giáo viên cà học sinh phải cùng nhau đưa ra và giải quyết các vấn đề về kiến 
thức cũng như các đáp án của câu hỏi trắc nghiệm.
 Phải cho học sinh thấy rõ nhiệm vụ cụ thể khi làm việc với ma trận và đề thi minh 
họa, lợi ích của nó để gây sự hứng thú học tập trong các em.
 Cuối cùng, giúp học sinh ý thức được rằng, việc xây dựng các loại phiếu học tập nếu 
được thực hiện tốt sẽ trở thành một cuốn sách bổ ích cho quá trình ôn thi mà tác giả cuốn 
sách đó chính là các em.
 2.3.2. Trong quá trình học tập:
 11 VI. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
 1. Kết luận: 
 Ôn thi THPT Quốc gia là một quá trình thực nghiệm lại việc giảng dạy và học tập của 
thầy và trò trong suốt một thời gian dài. Kết quả của kì thi chính là phản ảnh cuối cùng và 
quan trọng nhất chất lượng giáo dục bộ môn. Vậy nên, trong nhiều năm qua, các giáo viên, 
cán bộ quản lí giáo dục luôn không ngừng nỗ lực để nâng cao hơn nữa kết quả của các kì 
thi.
 Kể từ khi môn địa lí được xếp vào tổ hợp các môn thi khoa học xã hội, thuộc thành 
phần các môn tự chọn, bản thân tôi luôn cố gắng nỗ lực để tìm ra phương pháp dạy học 
hiệu quả, nhằm giúp các em có được phương thức học tập tốt nhất, phát huy tốt nhất năng 
lực bản thân. Tôi nhận thấy rằng, nếu chỉ đơn phương phía giáo viên nỗ lực hơn trong công 
tác giảng dạy mà không có sự hợp tác từ học sinh thì cũng không thể nào nâng cao hiệu 
quả giáo dục. Chính bởi vậy, việc biến thể phiếu học tập thông thường thành phiếu tự xây 
dựng kiến thức, phiếu tự xây dựng nội dung câu hỏi trắc nghiệm để học sinh tự làm việc 
với sách giáo khoa và các tài liệu khác ngoài thời gian học tập trên lớp trở thành một giải 
pháp thiết thực.
 Việc nâng cao vai trò tự học, tự ôn tập của học sinh thông qua các loại phiếu học tập 
không hề làm giảm vai trò của người giáo viên. Ngược lại, người thầy giáo phải tăng cường 
công tác kiểm tra, đánh giá thông tin phản hồi của học sinh qua phiếu học tập. Bên cạnh 
đó, việc xây dựng ma trận theo đề thi minh họa của Bộ GD – ĐT sẽ giúp cho việc định 
hướng ôn thi của học sinh phù hợp với các mục tiêu đánh giá về kiến thức, kĩ năng, nhờ đó 
mà chất lượng ôn thi, kết quả kì thi THPT Quốc gia sẽ được nâng lên rõ rệt.
 Rõ ràng, nếu đề tài được truển khai và quán triệt trên diện rộng, trước hết là ở chuyên 
ngành địa lí sẽ giúp cho giáo viên và học sinh nhận thức được rõ hơn vai trò tự học, tự ôn 
thi của học sinh. Người thầy giáo đóng vai trò tiếp nhận kết quả, đánh giá kịp thời để phản 
hồi cho học sinh sẽ giúp cho các em phát huy tốt hơn vai trò của bản thân. Nhờ vậy, chất 
lượng chuyên môn sẽ không ngừng được nâng cao. 
 Cũng nhờ đó, khi chất lượng, kết quả của các em được nâng cao, việc lựa chọn tổ hợp 
các môn Khoa học xã hội nói chung, môn Địa lí nói riêng sẽ là một lựa chọn đúng đắn, 
ngoài việc nâng cao khả năng vượt qua các kì thi còn tạo dựng niềm say mê, hứng thú học 
tập bộ môn cho công tác giảng dạy và học tập của cả thầy và trò.
 2. Kiến nghị
 13