Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh ôn tập phần bài tập hay khó trong chương 2 Tính quy luật của hiện tượng di truyền cho học sinh lớp 12 trường THPT Bình Xuyên

 BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU , ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 
TÊN ĐỀ TÀI: HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN TẬP PHẦN BÀI TẬP HAY 
 KHÓ TRONG CHƯƠNG 2 TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN 
 TƯỢNG DI TRUYỀN CHO HỌC SINH LỚP 12 TRƯỜNG 
 THPT BÌNH XUYÊN.
NGƯỜI NGHIÊN CỨU: Vũ Thị Lan
ĐƠN VỊ: TRƯỜNG THPT BÌNH XUYÊN
1.Tóm tắt
 Trong vài năm gần đây việc đánh giá học sinh được thay đổi theo hướng trắc 
nghiệm khách quan, trong đó thêi l­îng ph©n bè cho viÖc hoµn thµnh mét c©u 
tr¾c nghiÖm khi kiÓm tra, thi lµ rÊt ng¾n (chØ cã 1,5 phót/c©u- đối với thi Tốt 
nghiệp THPT và 1,8 phút/ câu- đối với thi tuyển sinh Đại học, Cao đẳng).Vì vậy 
việc thay đổi phương pháp giảng dạy phù hợp với phương pháp kiểm tra đánh 
giá là rất cần thiết và quan trọng.
 Trong thực tế giảng dạy ôn thi Đại học, Cao đẳng tôi nhận thấy có rất nhiều 
bài tập khá phức tạp, khó và mất rất nhiều thời gian nếu giải bằng phương pháp 
thông thường, nhưng lại trở nên đơn giản, dễ hiểu, mất ít thời gian nếu chúng ta 
biết vận dụng phương pháp mới. Đó là những bài tập xác định tỉ lệ kiểu gen, tỉ lệ 
kiểu hình có liên quan tới hoán vị gen. Với những câu hỏi liên quan tới kiểu bài 
tập này thường các thông tin trong đề ra rất dài do đó việc đọc bài nhanh, chọn 
ra những dữ liệu cần và nhớ một số công thức cơ bản để vận dụng giải nhanh và 
chính xác là rất quan trọng.
 Xuất phát từ những nhu cầu đó của các em học sinh. Qua quá trình giảng dạy 
tôi nhận thấy phương pháp: "Tính nhanh tỉ lệ kiểu hình trong các bài toán 
thuộc quy luật di truyền có xảy ra hoán vị gen cho học sinh lớp 12 trường 
THPT Bình xuyên" đã đem lại những hiệu quả nhất định. Vì vậy tôi mạnh dạn 
đưa ra đề tài này để các đồng nghiệp cùng tham khảo.
2. Giới thiệu
 - Giúp học sinh làm được các bài tập trắc nghiệm nhanh hơn, chính xác hơn từ 
đó tạo được hứng thú cho học sinh với môn học .
 Giải pháp thay thế 
 - Góp phần cùng với đồng nghiệp tìm ra phương pháp giảng dạy mới, sáng 
tạo.
 - Nhằm trau dồi và nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ của bản thân.
 Vấn đề nghiên cứu
 1 Số giao tử có hoán vị gen
 a. f = x 100%
 Tổng số giao tử tạo ra 
 rrthành
 Số cá thể có kiểu hình do HVG
 b. f = x 100%
 Tổng số cá thể thu được
 c. f = tổng tỉ lệ 2 loại giao tử mang gen hoán vị.
 Khoảng cách tương đối giữa các gen trên cùng một nhiễm sắc thể
 -Tần số hoán vị gen (f) thể hiện lực liên kết giữa các gen trên một nhiễm sắc 
thể (NST).
 -Tần số hoán vị gen thể hiện khoảng cách tương đối giữa các gen trên một 
NST, các gen nằm càng xa nhau thì tần số hoán vị gen càng lớn và ngược lại.
 - Dựa vào (f)→xác định vị trí tương đối trong các gen liên kết.
 Quy ước: 1 centiMoocgan(1cM) = 1% hoán vị gen.
Đa số các bài toán về hoán vị gen, khi tính tần số hoán vị gen, tính tỉ lệ kiểu 
hình ở đời con đều dựa vào tỉ lệ kiểu hình lặn ( ab ).
 ab
. Số loại giao tử và thành phần gen trong giao tử khi các gen liên kết
 Trạng thái gen Liên kết hoàn toàn Hoán vị gen (liên kết không 
 hoàn toàn)
 2 cặp gen đồng hợp 1 loại giao tử AB 1 loại giao tử AB
 AB ; ( Ab ; aB ; ...)
 AB Ab aB
 1 cặp gen dị hợp 2 loại giao tử AB, Ab 2 loại giao tử AB, Ab
 AB ; ( Ab ; aB ;...)
 Ab ab ab
 2 cặp gen dị hợp 2 loại giao tử AB, ab 4 loại giao tử, tỉ lệ mỗi loại 
 AB Ab
 hoặc hoặc Ab, aB. giao tử phụ thuộc vào tần số 
 ab aB HVG (f); f ≤ 50% trong đó:
 + 2 loại giao tử liên kết (tỉ lệ 
 3 aB(y) xy AB y2 Ab y2 aB xy aB
 aB aB aB ab
 Trội- trội Trội- trội Lặn - trội Lặn - trội
 ab(x) x2 AB xy Ab xy aB x2 ab
 ab ab ab ab
 Trội- trội Trội - lặn Lặn - trội Lặn - lặn
Tỉ lệ phân li kiểu gen của F1:
 Xác định tỉ lệ phân li kiểu gen của F 1 dựa vào các hình tam giác (như bảng 
trên) tức là theo quy luËt b¾t ®Çu tõ kiÓu gen toµn c¸c gen tréi, sau ®ã gi¶m 
dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen.
 AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB ab
x2 : 2xy : 2xy : 2x2 : 2y2 : y2 : 2xy : y2 : 2xy : x2 .
 AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab
Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh của F1 :
 ab
 - Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng lặn ( ) = x2. (1). 
 ab
 AB Ab
 - Tỉ lệ kiểu hình mang 2 tính trạng trội ( + ) = 3x2 + 4xy + 2y2.
 aB
 = 2 ( x+ y)2 + x2.
 = 0,5 + x2.
 = 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn (2).
 - Tỉ lệ kiểu hình mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn (Ab ) = Tỉ lệ kiểu hình 
 b
 aB
mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( ) = y2 + 2xy.
 a 
 = (0,5 - x)2 + 2 ( 0,5 - x) x.
 = 0,25 - x2 .
 = 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn (3).
 - Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn = 0,5 - 2 tỉ lệ kiểu hình lặn (4).
 AB Ab
1.2. Tr­êng hîp 2: x .
 ab aB
 Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña c¶ hai c¬ thÓ ®Òu nh­ nhau, khi ph¸t sinh giao tö 
sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ:
 5 -Tỉ lệ kiÓu h×nh mang tính trạng 1 trội, tính trạng 2 lặn ( Ab ) = Tỉ lệ kiÓu h×nh 
 b
mang tính trạng 1 lặn, tính trạng 2 trội ( aB ) = xy + x2 + y2.
 a 
 = ( x +y)2 - xy.
 = 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn. (3')
 - Tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính trạng trội, 1 tính trạng lặn ( Ab + aB )
 b a 
 = 0,5 - 2 tỉ lệ kiểu hình lặn (4').
Từ (1), (2), (3), (4) và (1'), (2'), (3'), (4')→ Căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình mang 2 
tính trạng lặn để xác định tỉ lệ các kiểu hình còn lại thì ta có bảng sau:
 AB AB Ab Ab AB Ab
 Kiểu hình F1 x hoặc x hoặc x .
 ab ab aB aB ab aB
 F1 mang 2 tính trạng trội 0,5 + tỉ lệ kiểu hình lặn.
 ( AB + Ab ) .
 aB
 F1 mang tính trội của gen 1 và 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn.
 tính trạng lặn của gen 2 ( Ab ).
 b
 F1 mang tính trạng lặn của gen 1, 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn.
 tính trạng trội của gen 2 ( aB ).
 a 
 Tổng tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính 0,5 - 2 tỉ lệ kiểu hình lặn.
 trạng trội và 1 tính trạng lặn (
 Ab + aB ).
 b a 
 ab ab 2 ab
 F1 mang 2 tính trạng lặn ( ) . = x hay = xy.
 ab ab ab
2.Trường hợp hoán vị gen xảy ra một bên bố hoặc mẹ
 Gi¶ sö thÕ hÖ ®em lai ®Òu cã hai cÆp gen dÞ hîp lµ Aa vµ Bb cïng n»m trªn 
mét cÆp NST th­êng ta sÏ cã c¸c tr­êng hîp vÒ kiÓu gen ë thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ: 
 AB x AB hoÆc Ab x Ab hoÆc AB x Ab .
 ab ab aB aB ab aB
 2.1. Tr­êng hîp 1: CÆp bè mÑ ®em lai lµ AB x AB hoÆc AB x Ab (có hoán vị gen).
 ab ab ab aB
 Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö cña c¬ thÓ x¶y ra ho¸n vÞ gen lµ AB = ab = x% vµ 
Ab = aB = y%. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ:
 7 ( AB ) .
 F1 mang tính trội của gen 1 và 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn.
 Ab
 tính trạng lặn của gen 2 ( ).
 ab
 F1 mang tính trạng lặn của gen 1, 0,25 - tỉ lệ kiểu hình lặn.
 aB
 tính trạng trội của gen 2 ( ).
 ab
 Tổng tỉ lệ kiểu hình mang 1 tính 0,5 - 2 tỉ lệ kiểu hình lặn.
 trạng trội và 1 tính trạng lặn (
 Ab + aB ).
 ab ab
 ab ab x
 F1 mang 2 tính trạng lặn ( ) . = .
 ab ab 2
2.2. Tr­êng hîp 2: CÆp bè mÑ ®em lai lµ Ab x Ab hoặc AB (có HVG) x Ab .
 aB aB ab aB
 Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö cña c¬ thÓ x¶y ra ho¸n vÞ gen lµ AB = ab = x% vµ 
Ab = aB = y%. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ:
Ab = aB = 50% = 1 .
 2
- Dựa vào tỉ lệ giao tử của (P) ta lập được bảng sau:
 AB(x) Ab(y) aB(y) ab(x)
 1 Ab x AB y Ab y Ab x Ab
 2 2 Ab 2 Ab 2 aB 2 ab
 Trội- trội Trội - lặn Trội- trội Trội - lặn
 1 aB x AB y Ab y aB x aB
 2 2 aB 2 aB 2 aB 2 ab
 Trội- trội Trội- trội Lặn - trội Lặn - trội
 Tỉ lệ kiểu gen của F1:
 x AB x AB Ab y Ab x Ab y aB x aB
 : : y : : : : 
 2 Ab 2 aB aB 2 Ab 2 ab 2 aB 2 ab
 Tỉ lệ kiểu hình của F1:
 AB Ab
 - Tỉ lệ kiÓu h×nh mang 2 tính trạng trội ( + ) = x +y = 0,5 (1)
 aB
 9 C. 70% th©n cao, qu¶ trßn : 15% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 15% th©n thÊp, qu¶ trßn 
 : 10% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc.
D. 66% th©n cao, qu¶ trßn : 8% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 8% th©n thÊp, qu¶ trßn : 
 16% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc.
2. Tỉ lÖ c©y cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen Ab ë con lai lµ:
 aB
 A. 32%. B. 8%. C. 16%. D. 2%.
3. Tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai lµ:
 A. 66%. B. 68%. C. 70%. D. 34%.
4. Tỉ lÖ c©y cao, qu¶ trßn dÞ hîp vÒ kiÓu gen ë con lai lµ:
 A. 64%. B. 66%. C. 50%. D. 34%.
 Gi¶i:
1. ThÕ hÖ ®em lai mçi bªn ®Òu cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ:
 AB = ab = x = 40%, Ab = aB = y = 10%.
 →Tỉ lÖ ph©n li kiÓu h×nh sÏ lµ:
 ab
 - Tỉ lệ th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc ( ) = x2 = 16%→Loại đáp án A và C.
 ab
 - Tỉ lệ th©n cao, qu¶ trßn ( AB + Ab ) = 50% + x2 = 66%
 aB
 - Tỉ lệ th©n cao, qu¶ bÇu dôc ( Ab ) = Tỉ lệ th©n thÊp, qu¶ trßn ( aB )
 b a 
 = 100% (66% 16%) = 9%.
 2
 §¸p ¸n ®óng lµ B.
2. C©y th©n cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen Ab ë con lai lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp 2 
 aB
 Ab
 lo¹i giao tö Ab víi aB ở cả bố và mẹ nên = 2.y2 = 2.(10%)2 = 2%.
 aB
 §¸p ¸n ®óng lµ D.
3. Tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai:
 Ta biÕt r»ng tæng tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen = 100%, trong ®ã cã 4 lo¹i kiÓu gen 
 ®ång hîp lµ: ab = AB = x2 = 16%.
 ab AB
 Ab aB
 = = y2 = 1%
 Ab aB
 Tæng tỉ lÖ kiÓu gen ®ång hîp lµ 34%. VËy tæng tỉ lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp 
tö ë con lai lµ 100% - 34% = 66%.
 §¸p ¸n ®óng lµ A.
 11