Sáng kiến kinh nghiệm Giáo dục sự phát triển bền vững cho học sinh trường THPT Lê Lợi qua dạy học môn Địa lí lớp 12

 1
 I. MỞ ĐẦU
 Hiện nay, môi trường tự nhiên, môi trường kinh tế - xã hội không ngừng có 
những biến đổi sâu sắc và đang có sự tác động mạnh mẽ tới cuộc sống của con người. 
Hàng loạt các sự cố về môi trường đã và đang xảy ra như: hiệu ứng nhà kính, thủng 
tầng ôzôn, sự suy giảm tài nguyên rừng và tính đa dạng sinh học, ô nhiễm môi trường 
nước, đất, không khí Ở một vài nơi, môi trường xã hội cũng đang bị xuống cấp, khi 
mà chiến tranh, xung đột và khủng bố đang đe dọa nền hòa bình. Vì vậy, phát triển bền 
vững (PTBV) chính là mục tiêu mà chúng ta cần phải đạt tới để vừa đảm bảo được nhu 
cầu của thế hệ hiện tại mà không làm ảnh hưởng tới khả năng đáp ứng nhu cầu của thế 
hệ tương lai.
 Tại hội nghị Thượng đỉnh về môi trường và phát triển năm 1992 ở Rio de 
Janeiro, các nhà lãnh đạo thế giới đã khẳng định: PTBV là mục tiêu tối cao của thế 
giới hiện đại. Thế giới toàn cầu sẽ không có tương lai nếu không PTBV
 Tuy nhiên, PTBV chỉ có thể đạt được nếu như chúng ta tiến hành đổi mới một 
cách toàn diện và sâu sắc: đổi mới toàn diện trên cả ba mặt cơ bản: thể chế, công nghệ, 
nhận thức và hành vi. Để đạt được điều này thì giáo dục có nhiệm vụ quan trọng hàng 
đầu. Chính vì vậy, chúng ta có thể khẳng định giáo dục là chìa khóa của PTBV.
 Trong nhà trường phổ thông, Địa lí là môn học có tính chất tổng hợp của những 
tri thức khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Đây cũng là một trong những môn học 
có “tính môi trường” nhất đối với giáo dục vì sự PTBV. Chính vì vậy, môn Địa lí ở 
trường phổ thông có nhiều thuận lợi để giáo dục vì sự PTBV cho học sinh.
 Là giáo viên giảng dạy môn Địa lí tại trường THPT, tôi nhận thấy rõ tính cấp 
thiết, thực tế và vai trò của giáo dục vì sự PTBV cho học sinh. Với những lí do trên, 
tôi chọn đề tài “Giáo dục sự phát triển bền vững cho học sinh trường THPT Lê Lợi 
qua dạy học môn Địa lí lớp 12”
 II. NỘI DUNG
 1. Cơ sở lí luận
 1.1. Phát triển (PT) là gì?
 ‘‘PT là một quá trình gồm nhiều thành tố khác nhau: kinh tế, kĩ thuật, xã hội, 
chính trị, văn hóa và không gian... Mỗi thành tố ấy là một quá trình tiến hóa, nhằm 
biến đổi một xã hội nông nghiệp phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên thành một xã hội 
công nghiệp hiện đại ít phụ thuộc vào thiên nhiên.” (Nguyễn Đình Hòe - Môi trường 
và sự phát triển bền vững, NXB Giáo dục năm 2007).
 Như vậy PT là một quá trình xã hội đạt đến sự thỏa mãn những nhu cầu mà xã 
hội ấy gọi là cơ bản. PT là quy luật chung của mọi thời đại, mọi quốc gia; là mục tiêu 
của các chính phủ, là trách nhiệm chính trị của các quốc gia.
 1.2. Bền vững (BV) là gì?
 Trong tài liệu Chăm sóc Trái Đất đã viết: “BV là sự cải thiện chất lượng cuộc 
sống của con người trong khuôn khổ phạm vi sức chứa của hệ sinh thái trợ giúp”. 
“Bền vững là sự khỏe mạnh và sức sống văn hóa, kinh tế và môi trường lâu dài, có coi 
trọng lâu dài tầm quan trọng của việc gắn hạnh phúc của chúng ta về mặt xã hội, tài 
chính với môi trường”.
 Như vậy, định nghĩa nói trên cho chúng ta thấy khái niệm BV liên quan đến 
kinh tế, môi trường và xã hội và mối tương tác giữa ba bộ phận này. Mục đích của BV 
là nâng cao chất lượng cuộc sống của con người trong sức chứa của Trái Đất. BV và 
PT là hai khái niệm không thể tách rời nhau trong quá trình tiến hóa của loài người. 
Chỉ có PT mới đảm bảo được tính BV. 3
PTBV đã trở thành tiêu chí, mục tiêu cho các chiến lược hành động. Tuy nhiên, bên 
cạnh những thành tựu đạt được thì tình hình PTBV của nước ta vẫn còn nhiều hạn chế: 
tình trạng ô nhiễm môi trường, suy thoái tài nguyên thiên nhiên, nhất là ở các khu vực 
đông dân, các khu công nghiệp; những nguy cơ mai một về văn hóa, xã hội; sự suy 
giảm một số giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, gia tăng các tệ nạn. Mặt khác, xét về 
nhận thức của sự đổi mới giáo dục thì không phải tất cả các địa phương, các trường 
học, các giáo viên đều nhận thức được tầm quan trọng của việc giáo dục PTBV cho 
học sinh. Chính vì vậy, đẩy mạnh giáo dục PTBV cho học sinh ở nước ta là một yêu 
cầu cấp thiết.
 2. Thực trạng của vấn đề
 2.1. Đặc điểm tâm, sinh lí của học sinh lớp 12
 Ở lứa tuổi này học sinh đã có sự phát triển khá đầy đủ về thể chất, tâm sinh lí và 
trí tuệ. Các em đã xác định được động cơ học tập, có quyết tâm cao và khả năng hành 
động độc lập để thực hiện được mục đích của mình. Ở tuổi này, các em thích tranh 
luận, trao đổi, bày tỏ quan điểm của mình về các vấn đề trong học tập và đời sống. Các 
em đã có khả năng tiếp cận cao với giáo dục PTBV. Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy 
môn Địa lí tại trường THPT Lê Lợi, qua tiếp xúc, trao đổi với học sinh và các giáo 
viên dạy môn Địa lí và qua các bài kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh, tôi 
nhận thấy: nhiều em học sinh, nhất là ở những lớp học theo chương trình Chuẩn vẫn 
chưa có nhận thức rõ về tầm quan trọng và tư duy logic để có được sự PTBV. Vì vậy, 
các em cần phải được các giáo viên giáo dục về sự PTBV.
 2.2. Nhận thức của giáo viên về giáo dục vì sự PTBV
 Để tìm hiểu về nhận thức của các giáo viên dạy môn Địa lí nói chung và giáo 
viên dạy môn Địa lí trường THPT Lê Lợi nói riêng về giáo dục PTBV, tôi tiến hành 
một số biện pháp như thông qua phỏng vấn, trao đổi trực tiếp và dự các giờ giảng dạy 
của các giáo viên và tôi đã rút ra kết luận như sau:
 Phần lớn các thầy cô giáo đều có nhận thức khá đầy đủ về khái niệm PTBV, 
giáo dục vì sự PTBV và mục tiêu của giáo dục vì sự PTBV. Các thầy cô đều có trách 
nhiệm dạy cho học sinh những kĩ năng, giá trị, triển vọng về tương lai, nhằm khuyến 
khích, hướng dẫn các em tìm kiếm, phát hiện ra năng lực thực sự của mình. Tuy nhiên, 
khi thực hiện nhiệm vụ này các thầy cô thường gặp không ít khó khăn như điều kiện 
cơ sở vật chất không đảm bảo; thời gian ngắn; năng lực nhận thức của nhiều học sinh 
còn hạn chế; phương pháp, cách thức triển khai của một số thầy cô chưa thật sự hợp 
lí...
 3. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
 Có rất nhiều hình thức, biện pháp để tiến hành giáo dục vì sự PTBV. Tuy nhiên, 
trên thực tế giảng dạy môn Địa lí lớp 12 tại trường THPT Lê Lợi tôi đã sử dụng và 
tham khảo những hình thức như sau:
 3.1. Hình thức dạy học bài lớp
 Chương trình nội dung sách giáo khoa Địa lí lớp 12 có khối lượng kiến thức lớn 
nhưng số tiết học còn hạn chế, vì vậy, chủ yếu được tiến hành bằng hình thức dạy học 
bài lớp. Tuy nhiên, PTBV là vấn đề liên quan mật thiết tới thực tiễn địa phương nên 
ngoài hình thức bài lớp thì giáo viên phải hướng dẫn học sinh tìm hiểu các vấn đề thực 
tiễn của địa phương để liên hệ.
 Ví dụ: Bài 44 + 45: Tìm hiểu địa lí tỉnh, thành phố: giáo viên có thể hướng dẫn 
học sinh tìm hiểu các đặc điểm về điều kiện tự nhiên, văn hóa - xã hội của địa phương 
nơi học sinh sinh sống, học tập, cụ thể là Tỉnh Quảng Trị. 5
 - HS: Muốn PTBV phải giải quyết vấn đề gia tăng dân số. Học sinh có thể đưa 
ra các giải pháp sau:
 + Giảm tỉ lệ gia tăng dân số.
 + Thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn và đô thị hóa bền vững.
 + Thực hiện triệt để chính sách dân số.
 + Thực hiện công bằng giới, nâng cao đời sống nhân dân
 Như vậy, trong dạy học giải quyết vấn đề, giáo viên đặt học sinh vào các tình 
huống có vấn đề, dẫn dắt các em tìm cách giải quyết các vấn đề đó. Bằng cách này, 
học sinh vừa học được tri thức vừa học được phương pháp đi tới các tri thức đó, lại 
vừa phát triển được tư duy mới, tích cực hơn. Nhưng cần lưu ý rằng, để dạy học giải 
quyết vấn đề đạt hiệu quả tối ưu, người giáo viên cần chú ý tới cách đưa câu hỏi, nội 
dung câu hỏi và nên kết hợp với các phương pháp dạy học khác, đặc biệt là phương 
pháp dạy học tích cực.
 3.1.3. Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm
 Ví dụ: Bài 15: Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai.
 - Giáo viên chia lớp thành 5 nhóm và giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm:
 Nhóm 1: Tìm hiểu về bão và hoàn thành phiếu học tập số 1
 Thời gian và khu vực hay xảy Biện pháp
 Tần suất Hậu quả
 Thiên tai ra phòng chống
 Thời gian Khu vực
 Bão
Nhóm 2: Tìm hiểu về ngập lụt và hoàn thành phiếu học tập số 2
 Thời gian và khu vực hay xảy ra Biện pháp 
 Thiên tai Hậu quả
 Thời gian Khu vực phòng chống
 Ngập lụt
Nhóm 3: Tìm hiểu về lũ quét và hoàn thành phiếu học tập số 3
 Thời gian và khu vực hay xảy ra Biện pháp
 Thiên tai Hậu quả
 Thời gian Khu vực phòng chống
 Lũ quét
Nhóm 4: Tìm hiểu về hạn hán và hoàn thành phiếu học tập số 4
 Thời gian và khu vực hay xảy ra Biện pháp 
 Thiên tai Hậu quả
 Thời gian Khu vực phòng chống
 Hạn hán
Nhóm 5: Tìm hiểu về động đất và hoàn thành phiếu học tập số 5:
 Thời gian và khu vực hay xảy ra Biện pháp
 Thiên tai Hậu quả
 Thời gian Khu vực phòng chống
 Động đất
 Dạy học hợp tác theo nhóm là phương pháp thích hợp để thực hiện giáo dục 
PTBV. Sử dụng thành công phương pháp này còn góp phần thực hiện mục tiêu hình 
thành cho học sinh những giá trị, những kĩ năng về một cuộc sống bền vững.
 3.1.4. Phương pháp khảo sát, điều tra
 Ví dụ: Kết thúc bài 14: Sử dụng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
 - GV giao nhiệm vụ cho HS tìm hiểu thực trạng ô nhiễm môi trường ở địa 
phương em theo các nội dung sau:
 + Tình trạng khói bụi
 + Nước thải sinh hoạt chưa qua xử lí.
 + Tình trạng sử dụng phân bón, hoá chất của bà con nông dân và vấn đề phát 
triển nông thôn bền vững. 7
2. Giải pháp đề ra:
 MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH CHỨNG 
 CÁC EM HỌC SINH THỰC HIỆN DỰ ÁN 9
sách giáo khoa, các kiến thức về giáo dục phát triển bền vững kết hợp với các phương 
pháp dạy học tích cực để có thể phát huy tính độc lập, chủ động của học sinh nhằm đạt 
mục tiêu giáo dục nói chung và mục tiêu giáo dục PTBV nói riêng.
 Thực tế, sau nhiều năm đổi mới chương trình giáo dục thì nội dung giáo dục 
PTBV đã mang lại những kết quả tích cực trên cả 3 phương diện: kinh tế, xã hội và 
môi trường. Tuy nhiên, cũng cần nhận thấy một thực tế rằng: trong một số nhà trường, 
giáo dục PTBV còn chưa được quan tâm đúng mức. Giáo dục PTBV cần phải được 
đưa vào các văn bản, chính sách pháp luật của nhà nước và phải được đẩy mạnh hơn 
nữa trong nhà trường phổ thông.
 Như vậy, giáo dục PTBV đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phát 
triển đất nước. Chúng ta cần phải giáo dục cho học sinh - những thế hệ chủ nhân tương 
lai của đất nước có những kiến thức cơ bản về PTBV để các em có thể sống một cách 
“bền vững” sau khi rời ghế nhà trường. Môn Địa lí nói chung và môn Địa lí lớp 12 nói 
riêng là một môi trường thuận lợi để tích hợp nội dung giáo dục PTBV. Mỗi người 
giáo viên Địa lí cần phải xây dựng kế hoạch, nội dung, phương pháp và hình thức phù 
hợp để giáo dục PTBV đạt hiệu quả cao nhất.
 2. Kiến nghị - đề xuất
 Trong điều kiện hiện nay của nền giáo dục nước ta, việc đưa giáo dục PTBV 
vào chương trình học phổ thông như một môn học riêng biệt là chưa thực hiện được. 
Tuy nhiên, đứng trước sự cấp thiết của vấn đề PTBV trên thế giới và ở Việt Nam thì 
việc đưa nội dung giáo dục PTBV vào chương trình Địa lí nói chung và Địa lí 12 nói 
riêng là vô cùng cần thiết. Người giáo viên Địa lí phải hiểu rõ nội dung, cấu trúc 
chương trình môn học để xây dựng kế hoạch và lựa chọn nội dung giáo dục PTBV từ 
nội dung sách giáo khoa, sau đó, giáo viên thiết kế các mô đun hoặc giáo án cho từng 
tiết học cụ thể.
 Trên đây là một vài kinh nghiệm dạy học trên cơ sở giáo dục vì sự PTBV cho 
học sinh qua dạy học môn Địa lí lớp 12 tại trường THPT Lê Lợi của tôi. Do thời gian 
thực nghiệm còn ngắn, diện thực nghiệm còn hẹp, khuôn khổ đề tài chưa rộng, chắc 
chắn không tránh khỏi thiếu sót. Rất mong được các đồng nghiệp tham khảo và có ý 
kiến đóng góp bổ xung để đề tài phát huy được tác dụng và có ý nghĩa ứng dụng thiết 
thực.
 XÁC NHẬN CỦA Quảng Trị, ngày 5 tháng 3 năm 2020 
 THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là sáng kiến kinh 
 nghiệm của mình viết, không sao chép nội 
 dung của người khác.
 Người viết
 Nguyễn Thị Hiền