Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học Địa lí lớp 12 - Phần Địa lí tự nhiên thông qua tổ chức các trò chơi

 1
 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH
 TRƯỜNG THPT C NGHĨA HƯNG
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN
 “DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - PHẦN ĐỊA LÍ 
TỰ NHIÊN THÔNG QUA TỔ CHỨC CÁC TRÒ CHƠI”
 Lĩnh vực (mã)/cấp học: Địa lí(8)/THPT
 Tác giả : Nguyễn Thị Thu Thùy
 Trình độ chuyên môn : Cử nhân sư phạm Địa lý
 Chức vụ : Giáo viên
 Nơi công tác: Trường THPT C Nghĩa Hưng
 Nam Định, ngày 30 tháng 7 năm 2020 3
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN
I. ĐIỀU KIỆN, HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
 Quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đang đòi hỏi giáo viên không 
ngừng sáng tạo để giúp học sinh phát triển năng lực hiệu quả. Đặc biệt trước mục 
tiêu hướng tới định hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học, việc áp dụng 
các phương pháp dạy học tích cực trở thành nhiệm vụ quan trọng cần thực hiện. 
 Để nâng cao chất lượng dạy và học thì đổi mới phương pháp, hình thức dạy 
học là con đường tất yếu. Vì thế, bản thân tôi ý thức được trách nhiệm của mình 
trong việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, có sự tìm tòi, nghiên cứu và 
vận dụng những kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn giảng dạy của mình. Một trong số 
các phương pháp mà bản thân khá là tâm đắc và đã áp dụng hiệu quả trong các 
năm dạy học lớp 12 đó là tổ chức các trò chơi trong dạy học Địa lí tự nhiên lớp 12 
ở trường THPT. 
 Qua tình hình thực tế dạy học khối 12 tại trường, tôi quan sát thấy tâm lí các 
em thường nghĩ Địa là môn phụ nên thái độ học tập chưa thật sự nghiêm túc, còn 
lơ là khi nghe giảng, chính vì vậy để giúp các em thấy môn học càng ngày càng trở 
lên hứng thú hơn và từ đó thấy yêu thích môn học hơn thì giáo viên cần tạo cho các 
em 1 tâm lí thoải mái, không áp lực, cảm thấy vui, thấy hứng thú trong từng tiết 
học. Trò chơi là một trong những hình thức tổ chức dạy học đổi mới giáo viên có 
thể sử dụng kết hợp cùng các phương pháp dạy học khác để bài giảng thêm sinh 
động và hấp dẫn người học. 
 Chương trình học kì I chủ yếu là kiến thức về tự nhiên, về bản chất thì nội 
dung kiến thức này tương đối khó nhưng giữa các bài lại có mối liên hệ mật thiết 
với nhau, nếu giáo viên biết kết hợp các phương pháp một cách nhịp nhàng sẽ nâng 
cao được kết quả dạy học của mình. Bởi những lí do trên tôi mạnh dạn đưa ra giải 
pháp “Dạy học địa lí lớp 12 - phần Địa lí tự nhiên thông qua tổ chức các trò chơi” 
mà cá nhân đã áp dụng thành công trong nhiều năm để chia sẻ trong đề tài này. 5
thức mà còn có thể sử dụng rộng rãi trong phần hình thành kiến thức mới cho học 
sinh với các trò chơi linh hoạt phù hợp với nội dung bài học và điều kiện lớp học.
2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1. Vấn đề cần giải quyết
 Tổ chức các trò chơi nhằm đa dạng các hoạt động học tập của học sinh cũng 
như đa dạng hóa phương pháp giảng dạy của giáo viên. Tránh sự nhàm chán trước 
đây dạy học lặp đi lặp lại các bước theo theo một khuôn khổ.
 Thông qua trò chơi, học sinh được luyện tập, làm việc cá nhân, làm việc 
theo đơn vị tập thể theo sự phân công với tinh thần hợp tác. Trò chơi học tập có 
nhiều ưu điểm, không những giúp học sinh tự khám phá, hình thành hệ thống kiến 
thức mà còn tạo cho các em có sự thi đua, tính nhanh nhẹn, cởi mở, vui vẻ khi đến 
trường tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện ở học sinh.
 Tăng tính đoàn kết, tăng sự tương tác, hỗ trợ giữa các học sinh trong lớp. 
Trò chơi là một cầu nối giúp người học phá bỏ những cản trở, mẫu thuẫn giữa các 
bạn, xóa nhà ranh giới khoảng cách giữa các thầy cô và học trò, từ đó học sinh cảm 
nhận thầy cô thật gần gũi và thân thiện.
 Phát triển năng lực người học: giúp phát triển các năng lực của người học, 
từ những năng lực chung đến năng lực của mỗi cá nhân đó là năng lực về ngôn 
ngữ, ứng xử, năng lực hợp tácĐối với môn Địa lí còn phát triền những năng lực 
chuyên biệt về bộ môn, sự hình thành các kĩ năng về tính toán, đọc bản đồ, Astlat. 
 Tổ chức trò chơi góp phần thu hút học sinh vào hoạt động học tập, trò chơi 
là một hình thức học tập bằng hoạt động, hấp dẫn HS do đó duy trì tốt hơn sự chú ý 
của các em với bài học, nâng cao hiệu quả tiết học. Gia tăng nguồn năng lượng tích 
cực: góp phần tăng thêm năng lượng cho học sinh. 
 Trò chơi làm thay đổi hình thức học tập chỉ bằng hoạt động trí tuệ, do đó 
giảm tính chất căng thẳng của giờ học, nhất là các giờ học kiến thức lý thuyết mới. 7
- Phân loại trò chơi
 + Nhóm trò chơi dùng lời (mô tả bằng lời): Đố vui, đoán từ, trả lời 
 nhanh... 
 + Nhóm trò chơi ứng dụng công nghệ (hoàn toàn hoặc kết hợp dùng lời) ô 
 chữ, kahoot, chiếc nón kì diệu,nhanh như chớp, Ai là triệu phú...
 + Nhóm trò chơi sử dụng phương tiện trực quan (Átlat, mô hình, sơ đồ, lược 
 đồ trống..) đuổi hình bắt chữ , Bingo, xếp hình, lật tranh....
b. Thiết kế các bước tiến hành trò chơi cơ bản
Bước 1: Xác định mục tiêu
- Về kiến thức: Đó là những kiến thức cơ bản của bài cần cung cấp cho học sinh, 
những yêu cầu cụ thể về kiến thức cần đạt được trong một bài học và ở trong từng 
nội dung của mục bài. 
- Về kỹ năng: Kỹ năng hiểu biết, kỹ năng phân tích biểu đồ, lược đồ, tranh ảnh, 
hình vẽ, tương tác, hợp tác nhóm...
- Về thái độ: Giáo dục học sinh tính tự giác, trung thực, sự kiên trì, tính kỷ luật và 
tinh thần đồng đội trong học tập cũng như trong cuộc sống hàng ngày. Giúp các em 
nhận ra những giá trị giáo dục đạo đức đạt sau mỗi trò chơi, cách nhìn nhận vấn đề 
đa chiều từ đó biết liên hệ và vận dụng vào cuộc sống.
Bước 2: Lựa chọn trò chơi
 - Trò chơi phải phù hợp với nội dung kiến thức, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương 
pháp dạy học trong đó bao gồm hoạt động của giáo viên và học sinh trên lớp. 
- Tổ chức trò chơi địa lý phải phù hợp với đặc điểm tâm lý, trình độ nhận thức và 
hoàn cảnh học tập của học sinh, phù hợp với điều kiện vật chất và không gian, 
thời gian.
Bước 3: Thiết kế trò chơi
- Thiết kế các hoạt động học tập của học sinh là công việc có vai trò quan trọng 
giúp cho giáo viên chủ động trong quá trình dạy học, công việc thiết kế càng kỹ 9
Trong trò chơi học tập giáo viên cần chú ý đến sự tự nguyện, bình đẳng giữa các 
học sinh. Tất cả học sinh đều có vị trí nhiệm vụ như nhau khi tham gia trò chơi.
d. Những lưu ý để tổ chức các trò chơi có hiệu quả
- Các trò chơi phải:
+ Đảm bảo tính chính xác về kiến thức: gần gũi cuộc sống của các em
+ Đảm bảo chính xác về thời gian: không nên kéo dài quá nhiều thời gian
+ Đảm bảo tính vừa sức, không quá khó, không quá dễ, phù hợp khả năng các 
em.
+ Phương tiện đơn giản dễ thực hiện, dễ đánh giá
+ Trò chơi đảm bảo tính giáo dục để tạo hứng thú cho học sinh
+ Tránh lạm dụng trò chơi, dễ gây nhàm chán. Người giáo viên phải luôn sáng tạo, 
cải biên trò chơi phù hợp với lứa tuổi, tâm lý, trình độ các em để tạo sự cuốn hút. 
Tùy theo nội dung và mục tiêu của từng phần trong bài mà tổ chức hoạt động trò 
chơi cho phù hợp, có thể đầu giờ, giữa tiết học hoặc ở phần củng cố.
- Sau mỗi trò chơi giáo viên phải nhận xét, tổng kết, đánh giá và không nên chú 
trọng nhiều đến chuyện thắng thua để nâng cao tinh thần cộng tác, đoàn kết và học 
hỏi nhau cùng tiến bộ. Giáo viên không nên chỉ tập trung vào những học sinh khá 
giỏi mà còn để ý, khuyến khích động viên những học sinh yếu, học sinh có tác 
phong chậm hay rụt rè tham gia, tạo điều kiện cho các em rèn luyện tác phong, hoà
đồng với tập thể.
- Giáo viên cần tạo điều kiện cho học sinh tham gia tổ chức, điều khiển tất cả các 
khâu: từ chuẩn bị, tiến hành trò chơi và đánh giá sau khi chơi. 
e. Minh họa một số trò chơi trong dạy học địa lí lớp 12, phần địa lí tự nhiên 
thông qua các tiết dạy cụ thể
Trò chơi 1: Trả lời nhanh 
Bài 6: Đất nước nhiều đồi núi (tiết 1)- Phần đặc điểm chung của địa hình nước 
ta 11
 Sạt lở Fansipan Sơn Đoòng
 Mộc Châu Ruộng bậc thang Đồng bằng
Bước 3. Đánh giá: GV công bố đáp án, HS chấm chéo kết quả và báo cáo
Trò chơi 2: Ô chữ 
Bài 2. Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ
Bước 1: GV nêu nhiệm vụ cho các đội chơi 
+ Các đội được lựa chọn số thứ tự của ô chữ hàng ngang. Sau khi nghe gợi ý về 
các ô chữ hàng ngang, đội chơi sẽ có 15 giây để suy nghĩ và trả lời. Trả lời đúng, 
đội đó được 10 điểm. Nếu hết thời gian, đội đó chưa đưa ra được câu trả lời, thì đội 
bên cạnh sẽ có quyền trả lời, nếu trả lời đúng được 5 điểm. 
Bước 2: Tiến hành chơi
- Hàng ngang 1: Gồm 7 chữ cái, đây là tên nước láng giềng nằm ở phía Tây Nam 
của đất nước?
- Hàng ngang 2: Gồm 7 chữ cái, đây là vùng biển rộng 12 hải lí tính từ đường cơ 
sở., thuộc chủ quyền quốc gia trên biển.
- Hàng ngàng 3: Gồm 5 chữ cái,Thành phố Hà Nội có chức năng như thế nào ở 
Việt Nam?
- Hàng ngang 4: Gồm 9 chữ cái, nước nào có chung đường biên giới với nước ta ở 
phía bắc? 13
 Rừng Sinh vật Đất
1. Cháy rừng 1. Đa dạng sinh học 1. Suy thoái
2. Trồng rừng 2. Tuyệt chủng 2. Nhiễm mặn
3. Khai thác bừa bãi 3. Chất nổ 3. Nghèo dinh dưỡng
4. Lâm tặc 4. Sách đỏ 4. Cải tạo đất
5. Đất trống đồi trọc 5. Vườn quốc gia 5. Thâm canh
6. Giao đất gia rừng 6. Ô nhiễm nước 6. Định canh, định cư
Trò chơi 4: Taboo
- Giáo viên phổ biến về trò chơi: Taboo là phiên bản nâng cao của trò chơi hiểu ý 
đồng đội, Taboo trong tiếng anh nghĩa là điều cấm kị, không được nói. Trò chơi 
này cá nhân tôi đã từng áp dụng trong các tiết học hoặc các tiết ôn tập kiểm tra.
- Luật chơi: trên mỗi tấm thẻ có 1 từ khóa và kèm 2 dữ kiện đó là từ Taboo . Người 
chơi phải diễn đạt nhanh nhất có thể cho đồng đội của mình đoán ra từ chính có in 
trên thẻ, nhưng tuyệt đối không được nhắc đến từ chính và 2 dữ kiện có trên tấm 
thẻ. 
 Bộ thẻ Taboo gồm 1 từ chính và 2 dữ kiện 
 Bài 12: Thiên nhiên phân hóa đa dạng (áp dụng cho học sinh chơi trước khi 
 chuyển sang mục 4: các miền địa lí tự nhiên)
 Câu Từ chính Taboo Taboo
 1 Bạch Mã Vườn quốc gia Huế- Đà Nẵng
 2 ĐB ven biển miền Trung Hẹp ngang Nhiều cát, ít phù sa
 3 Gió mùa Thổi theo mùa Chênh lệch khí áp
 4 Hoàng Liên Sơn Miền Bắc Đỉnh Phanxipang
 5 ĐB Sông Hồng Tam giác châu S.Hồng và S Thái Bình
 6 ĐB Sông Cửu Long Hình thang cân Sông Mê Công 15
Câu 11.Biên độ nhiệt độ năm của phần lãnh thổ phía Nam là ( nhỏ)
Câu 12.Phần lãnh thổ phía Nam ,khí hậu phân chia thành những mùa nào? ( Mưa- 
Khô)
Câu 13. Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu của phần lãnh thổ phía Nam là ( rừng cận 
xích đạo gió mùa)
Câu 14. Thành phần thực – động vật chủ yếu của lãnh thổ phía Nam là ( Xích đạo 
và nhiệt đới)
Câu 15: Sự phân hóa thiên nhiên của vùng biển – thềm lục địa, vùng đồng bằng 
ven biển và vùng đồi núi là biểu hiện của sự phân hóa theo (Đông – Tây).
Câu 16.Thiên nhiên vùng núi Đông Bắc mang sắc thái của vùng nào? (cận nhiệt 
đới gió mùa)
Trò chơi 7: Domino
- Cách 1: GV phát bộ thẻ học tập cho học sinh và hướng dẫn luật chơi : bạn nào 
được chia thẻ “START” (bắt đầu) sẽ được đi trước và đặt thẻ xuống. Các thành 
viên khác sẽ đọc ý còn lại và tìm ô kiến thức ghép vào tương ứng. 
Cách 2: GV in to các thẻ Domino, gắn nam châm hoặc băng dính 2 mặt ở phía sau 
các thẻ để HS lên dán lên bảng. Sau đó phát thẻ cho HS, mỗi HS 1 thẻ (GV tùy 
theo số lượng HS từng lớp để làm số thẻ phù hợp). GV là người đi đầu tiên và đọc 
to ý còn lại. HS có thẻ đáp án sẽ đọc to hoặc chạy lên dán vào bảng. 
Ví dụ : Thiết kế bộ thẻ trò chơi domino gồm 20 quân (áp dụng ở phần củng cố bài 
15 : Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai).