Sáng kiến kinh nghiệm Các lớp thời gian trong “Vợ chồng A Phủ” của Tô Hoài

 Chuyên đề:
 CÁC LỚP THỜI GIAN TRONG 
“VỢ CHỒNG A PHỦ” CỦA TÔ HOÀI
 1 khoảnh khắc nhất định của đối tượng và biểu hiện nó trong tương quan với không 
gian. Còn văn học chủ yếu diễn tả quá trình đời sống diễn ra trong thời gian.
 Như vậy, so với các loại hình nghệ thuật như hội hoạ, điêu khắc thì văn học 
có khả năng to lớn trong việc miêu tả đối tượng trong tính vận động, tái tạo dòng 
thời gian với những nhịp độ khác nhau. Sự vận động thời gian trong tác phẩm văn 
học phản ánh nhịp độ vận động của cuộc sống. Thực chất việc tái hiện thời gian 
trong văn học là tái hiện quan niệm của con người về sự tồn tại, là sự biểu hiện tâm 
lý của con người trước các sự kiện, biến cố đời sống.
 Từ xa xưa thời gian đã đi vào tác phẩm văn chương để miêu tả nỗi lòng người 
con gái phải lấy chồng xa xứ:
 “Chiều chiều ra đứng ngõ sau, 
 Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều”
 (Ca dao)
 Lúc nhớ nhung khắc khoải, một phút đợi chờ có thể dài bàng mấy năm: 
 “Sầu đong càng lắc càng đầy,
 Ba thu dồn lại một ngày dài ghê”
 (Truyện Kiều – Nguyễn Du)
 Còn về sau, Xuân Diệu cũng rất tinh tế khi dùng thời gian quá khứ để chỉ hiện
tại:
 “Đã nghe rét mướt luồn trong gió,
 Đã vắng người sang những chuyến đò”
 (Đây mùa thu tới – Xuân Diệu)
 Rõ ràng thời gian trong tác phẩm văn học được các nhà văn sử dụng như một
thủ pháp nghệ thuật. Trong tác phẩm truyện kể, các sự kiện, biến cố được sắp xếp 
theo một trật tự thời gian nhất định đều nhằm phục vụ một ý đồ tư tưởng nào đó 
của nhà văn. Thời gian đóng vai trò vô cùng quan trọng tạo nên sự thành công cho 
tác phẩm. Tuy nhiên, việc khám phá tác phẩm văn chương từ việc tìm hiểu thời
 3 Nhà văn Tô Hoài
2. Mục đích nghiên cứu
 Khảo sát nghệ thuật thời gian trong Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài để thấy yếu 
tố thời gian được nhà văn sử dụng như một công cụ hữu hiệu trong việc thể hiện đề 
tài, chủ đề, nội dung tư tưởng cũng như các giá trị cơ bản của tác phẩm.
 Từ việc khảo sát trên, ứng dụng để tìm hiểu nghệ thuật thời gian trong các tác 
phẩm truyện kể nói chung và các tác phẩm được giảng dạy trong nhà trường nói 
riêng.
3. Đối tượng nghiên cứu
 Để hoàn thành công trình này, chúng tôi tiến hành khảo sát các đối tượng sau:
 3.1. Một số vấn đề lý thuyết về thời gian.
 3.2. Tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”
4. Phương pháp nghiên cứu.
 Chúng tôi sử dụng các phương pháp như: phân tích, thông kê, sơ đồ hóa, ứng 
dụng thực tiễn
5. Kết quả nghiên cứu sẽ trình bày
 Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chuyên đề sẽ gồm ba phần chính:
 5 Ta tạm thời quy ước mỗi lớp truyện được ghi bằng một chữ cái in hoa: A, B, 
 C, D...Sau mỗi lớp truyện, bài viết sẽ tính số trang, số dòng chính xác tương đối 
 và tóm tắt những nội dung chính. Tác phẩm sẽ gồm những lớp truyện sau:
 - A: Ai ở xa về có việc vào nhà thống lý Pá Tra thường trông thấy có một cô con 
gái ngồi quay sợi bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa. Lúc nào cũng vậy, dù 
quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi, hay cõng nước dưới khe suối lên cô ấy 
cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi... Nhưng rồi hỏi ra mới rõ cô ấy không phải con 
gái nhà Pá Tra: cô ấy là vợ A Sử, con trai thống lý Pá Tra.( Khoảng 1/4 trang)
 - B: Cô Mị về làm dâu nhà Pá Tra đã mấy năm. Từ năm nào cô không nhớ, cũng 
không ai nhớ.
 Đến Tết năm ấy,
 Có đến hàng mấy tháng, đêm nào Mị cũng khóc
 Lần lần mấy năm qua, mấy năm sau, bố Mị chết. Nhưng Mị cũng không còn 
tưởng đến Mị có thể ăn lá ngón tự tử nữa Con ngựa, con trâu làm còn có lúc, 
đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì vùi vào 
việc làm cả đêm, cả ngày.( khoảng hơn 1,5 trang)
 - C: Mỗi ngày Mị càng không nóí, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó của. Ở cái 
buồng mị nằm, kín mít, có một chiếc cửa sổ một lỗ vuông bằng bàn tay. lúc nào trông 
ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng. Mị nghĩ rằng mình cứ 
chỉ ngồi trong cái lỗ vuông ấy bao giờ chết thì thôi.(khoảng 5 dòng)
 - D: Trên đầu núi, các nương ngô, nương lúa gặt xong, ngô lúa đã xếp yên đầy 
các nhà khoVừa hết bữa cơm lại tiếp ngay bữa rượu bên bếp lửa.( Khoảng 3/4 
trang)
 - E: Ngày Tết, Mị cũng uống rượu Có biết bao nguời mê ngày đêm thổi sáo đi 
theo Mị.(khoảng gần 1/4 trang)
 - F: Rượu đã tan từ lúc nào Cổ tay, đầu, bắp chân bị dây trói siết lại, đau đứt 
từng mảnh thịt.(khoảng gần 2 trang)
 7 F-6: Mị nhớ về ngày trước và nảy ra ý định muốn đi chơi song ý muốn của Mị 
 đã bị A Sử phá hoại.
 G-8: A Sử bị đánh.
 H-7: xảy ra vụ ẩu đả giữa A Sử và A Phủ, A Phủ bị bắt.
 I-9: A Phủ bị phạt vạ, trở thành trâu ngựa cho nhà thống lý Pá Tra.
 K-1: Kể lai lịch A Phủ, là quá khứ xa nhất tương đương với quá khứ kể về lai 
lịch Mị.
 M-10: Xảy ra sự kiện A Phủ làm mất bò.A Phủ bị trói
 N-11: Quãng ngưng: miêu tả cảnh sinh họat hàng ngày của Mị. 
 P-12: Thái độ vô cảm của Mị trước cảnh ngộ của A Phủ.
 Q-13: Mị cởi trói và chạy theo A Phủ
Chú thích:
- A, B, C...: Ký hiệu đoạn văn.
- 1, 2, 3...: Thứ tự thời gian sự kiện.
 Ta có sơ đồ về trật tự niên biểu như sau:
 A B C D E F G H I K M N P Q
 2 1 3 4 5 6 8 7 9 1 10 11 12 13
 Qua sự phân chia lớp truyện và sơ đồ trật tự niên biêu trên, ta có nhận xét như
sau:
 - Câu chuyện thực chất là kể về cuộc đời và số phận hai nhân vật Mị và A Phủ, 
có thể tách ra thành hai câu chuyện nhỏ. Đoạn B và K cùng một trât tự thời gian vì 
đó là hai đoạn kể về lai lịch của Mị và A Phủ.
 - Lớp truyện A: Mở đầu bằng việc đưa thời gian hiện tại lên trước khi giới thiệu 
nhân vật Mị: Mị luôn tồn tại trong một tư thế bất biến, lúc nào cũng cúi mặt, mặt 
buồn rười rượi. Đó là hiện thực vĩnh hằng. Cách vào truyện bằng cách đưa hiện
 9 - Lớp truyện G:
 Đón trước: Các đoạn văn đón trước mang chức năng dự báo sự kiên. Mặc dù 
ý muốn của Mị không thực hiện được nhưng ta đã thấy được lòng ham sống, khao 
khát tự do, sức mạnh tiềm tàng trong nhân vật Mị. Nó dự báo chắc chắn sẽ có một 
biến cố lớn xảy ra trong một con người nô lệ mà vẫn ham sống mãnh liệt như Mị. 
Đó là cơ sở để chúng ta lý giải hành động cởi trói cho A Phủ và tự giải thoát cho 
mình sau này của Mị.
 Lòng Mị đang hướng về ngày trước
 (Cảnh trong phim “Vợ chồng A Phủ”)
 Quay ngược: Tạo ra chuyện kể thứ hai: Mị chợt nhớ lại câu chuyện người ta 
vẫn kể: đời trước ở nhà thống lý Pá Tra có một người trói vợ trong nhà ba ngày rồi 
đi chơi, khi về nhìn đến thì vợ chết rồi. Sự quay ngược này đã khẳng định thêm số 
phận cơ cực của những người phụ nữ trong nhà Pá Tra. Mị không phải trường hợp 
ngoại lệ. Ta càng thấy được tội ác dã man thuộc về bản chất của giai cấp phong 
kiến thống trị miền núi
 11 Chi tiết Mị cởi trói và chạy theo A Phủ cũng chính là tình huống gặp gỡ đầu tiên 
của hai nhân vật này. Từ suy nghĩ đến hành động được diễn ra rất nhanh, hầu như 
chỉ trong một khoảnh khắc, cũng chỉ chiếm một trang văn bản. Điều đó cho thấy 
quyết định của Mị diễn ra nhanh chóng, có phần tự phát, mở ra bước ngoặt cho tác 
phẩm, khép lại câu chuyện xảy ra ở Hồng Ngài, chuẩn bị cho những câu chuyện 
xảy ra tiếp theo ở Phiềng Sa.
 Mị cởi trói cho A Phủ
 (Cảnh trong phim”Vợ chồng A Phủ”)
 2.3. Quãng ngưng:
 Quãng ngưng là những đoạn tác giả hay dừng lại để miêu tả hay nhấn mạnh 
một vấn đề nào đó nhằm phục vụ cho ý đồ nghệ thuật của mình. Ở những quãng 
ngưng thời gian truyện kể bao giờ cũng lớn hơn thời gian sự kiện. Ví dụ:
 13 Rất nhiều sự kiện nhằm tô đậm thời gian: Tết. Tô Hoài muốn đem đến cho mùa 
 xuân năm ấy ở Hồng Ngài có một sự khác biệt. Nó vừa là sự đối lập với cuộc sống 
 nô lệ của Mị vừa là tác nhân đưa đến những thay đổi trong tâm hồn Mị.
 3.2. Chi tiết tiếng sáo cũng được trở đi trở lại:
 ... Ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng 
 sáo vọng lại thiết tha, bổi hổi...
 ...Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng. Ngày trước, Mị thổi sáo 
 giỏi. Mùa xuân này Mị uống rượu bên bếp và thổi sáo. Mị uốn chiếc lá trên môi, 
 thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi 
 theo Mị.
 ...Nhớ lại chỉ thấy nước mắt ứa ra. Mà tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay 
 ngoài đường:
 Anh ném pao, em không bắt
 Em không yêu, quả pao rơi rồi...
 ...Hơi rượu còn nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc 
 chơi, những đám chơi. “Em không yêu, quả pao rơi rồi. Em yêu người nào, em 
 bắt pao nào...”.... Mị không nghe tiếng sáo nữa...
 ...Lúc lại nồng nàn thiết tha nhớ. Hơi rượu toả. Tiếng sáo...
 Đó là tiếng sáo thời gian. Tiếng sáo của mùa xuân hiện tại đã đưa Mị về với 
 tiếng sáo của những mùa xuân trong quá khứ. Tiếng sáo hay chính là tiếng lòng, 
 là nỗi ám ảnh không nguôi về quá khứ của Mị? Mị nhớ về tiếng sáo hay chính là 
 hành trình đi tìm thời gian đã mất ?
 3.3. Kể một lần cái điều xảy ra nhiều lần
 Tô Hoài kể về thói quen trở dậy hơ tay sưởi lửa về đêm của Mị:
 Những đêm mùa đông trên núi cao dài và buồn, nếu không có bếp lửa sưởi kia 
thì Mị cũng chết héo. Mỗi đêm Mị đã dậy ra thổi lửa, hơ tay, hơ lửa không biết bao 
nhiêu lần.
 15 Sự vô cảm của Mị được Tô Hoài khắc hoạ đậm nét bằng cách lặp đi lặp lại. 
Đều đó càng nhấn mạnh thêm không chỉ là cuộc sống cơ cực mà thời gian Mị về 
làm dâu nhà Pá Tra đẫ rất lâu rồi, “cô không nhớ, cũng không ai nhớ”. Nhà văn đã 
cho ta thấy một triết lý ám ảnh về thời gian: thời gian qua đi với người nghèo khổ 
chỉ là phép cộng của những khó khăn chồng chất và nan giải, là sự mất dần đi 
những điều êm đẹp, những kỷ niệm. Do vậy người đọc càng thấy rõ hơn tính đột 
biến trong suy nghĩ và hành động của Mị khi cởi trói cho A Phủ và tự giải phóng 
cho mình.
 Kết luận
 1. Thời gian cốt truyện và thời gian sự kiện trong Vợ chồng A Phủ đều không 
xác định được rõ. Cũng như chúng ta không thể biết được khi nào chúng ta mới 
thôi đọc nó. Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua mà tác phẩm vẫn còn nguyên ý nghĩa và giá 
trị. Nó đem lại cho ngươi đọc những ám ảnh về nỗi đau của kiếp ngưòi nô lệ. Nó 
còn ám ảnh chúng ta bởi sức sống tiềm tàng mãnh liệt và khả năng đứng lên tự giải 
pháng cho mình của con người ngay trong những hoàn cảnh hà khắc, phi nhân tính 
nhất. Hơn hết, nó giúp chúng ta hiểu ra một chân lý vững bền của cuộc sống: Sự 
sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hy sinh, gian 
khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là 
phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy.( Nguyễn Khải).
 2. Từ việc nghiên cứu trên, chúng tôi đã áp dụng để giảng dạy thử nghiệm tại 
các lớp ban C, D của trường THPT Yên Lạc và đem lại kết quả tốt: học sinh hứng 
thú, hiểu tác phẩm sâu hơn, hiểu ý đồ của nhà văn khi sáng tác
 3. Theo đánh giá chủ quan của chúng tôi, chuyên đề đã mở ra một hướng tiếp 
cận khá mới mẻ và khoa học khi tìm hiểu thời gian trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ. 
Từ đó có thể vận dụng các bình diện thời gian như đã phân tích ở trên để khảo sát các 
tác phẩm văn học đặc biệt là văn xuôi khác, khi mà việc tìm hiểu tác phẩm văn
 17